קטלא קניא

מײַן פֿרױ איז אין קעמפּ אין דער קאָנטרי, די קינדער אױף האַלב װאַקאַציע מיט איר און איך געטריבן על המחיה ועל הכּלכּלה. װאָלט געװען אַ הוה אמינא אַז איך זאָל האָבן מער צײַט װי נאָרמאַל, שיקט דער מסבב כל הסיבות אונטער שטרױכלונגן און איך געפֿין קױם דאָ דאָרט אַ מינוט זיך אַװעק זעצן מיט ייִשוב הדעת עפּעס אָפּשרײַבן.

יענער װאָך איז געװען אַ יאָרצײַט בײַ אונז אין פֿאַמיליע און מײַן טאָכטער האָט געװאָלט װיסן װיאַזױ די באַבע װעט װיסן אונזערע אַדרעס. איך האָב נישט פֿאַרשטאַנען װאָס זי פֿרעגט און איך האָב איר געזאָגט אַז מיר גײן צו אירע קבר און זי קומט נישט צו אונז ממילא װעט זי אונז נישט מיזן אױפֿזיכן. זאָגט זי, נײן, זי רעדט פֿון תחיית המתים און זי װיל װיסן צי די באַבע װעט װיסן װוּ צו גײן נאָך זי שטײט װידער אױף לקץ הימים װאָס קען זײַן אפֿילו הײַנט אם בקולו תשמעו און די ייִנגלעך װעלן האַלטן זײערע פֿינגערס אין דער חומש.

מײַן טאָכטער איז גאַנץ גערעכט. מען רעדט אַזױפֿיל פֿון תחיית המתים און קײנער געבט זיך נישט אָפּ מיט די לאָגיסטישע ענינים פֿון אײַנאָרדענען די מאַסן װאָס װעלן זיך געבן אַ רוק אָן מיט אַ מאָל. װוּ װעלן זײ אײַנשטײן, װוּ װעלן זײ עסן, נעכטיקן, אַרױסגײן הכנות? װאָס װעט זײַן מיט פּרנסה און װער רעדט נאָך שידוכים? זײ װעלן מיזן צוריק גײן צו זײערע אַלטע שותפֿים און שותפֿות אָדער מען װעט זיך מעגן װעלן אַ צװײטע מאָל? און װער רעדט נאָך פֿון די שאלות װאָס װעלן נולד װערן װאָס האַנדעלט זיך מיט איסורי כּרת און ספֿק ממזרים. אױך װעט מען דאַרפֿן אַ ריזיגע אָרגענעזאַציע צו פּאָרן אַלע קרובים און שכנים און די רבישע אײניקלעך מיט זײערע הײליגע זײדעס. אױף קרבנות איז דאָ גאַנצע מכון-ען װאָס לערנען קדשים און טהרות און אַ קאַװע פֿאַר די אױפֿגעלעבטע האָט מען נאָך נישט אינזינען געהאַט.

שבת האָט מײַן זין מיר געכאַפּט זאָגן שמע און בלױז פֿאַרמאַכן מײַנע אױגן. װער ער האָט מיר אױפֿמערקזאַם געמאַכט האָט ער מיר נאָכגעמאַכט און מיר געװיזן אַז איך פֿאַרמאַך מײַנע אױגן און הײב אַביסל אױף מײַנע אױגן־ברעמן און פֿאַרקנײטש אַביסל דער שטערן. װאָס האָב איך אים געקענט זאָגן? נאָך אַ מזל ער האָט מיר נישט געכאַפּט נאָר מהר והבא עלינו אָן די פֿיר ציצית צװישן דער קלײנע פֿינגער און איר שכן.

צוריק צו מײַן טאָכטער, יענער װאָך בין איך שטאָלץ געװען, גאָר שטאָלץ געװען, אַז בײַ די פֿינעף יאָר האָט זי געװיסט פֿון די ערי מקלט און אַז מען הרגעט בשוגג מיז דער װאָס האָט געהרגעט אַהין גײן. נישט צו גלײבן די ידיעות װאָס מען לערנט אױס אונזערע טעכטער. לאָמיר האָפֿן אַז נעקסטע יאָר משפּטים װעט זי שױן װיסן פֿון די ד' אבות נזיקין און מכשפֿה לא תחיה און דאָס װעט זײַן אמתע נחת.

און צוריק צו מײַן זין. ער װיל װיסן װאָס װאָלט געװען װען אדם הראשון װאָלט נישט געגעסן פֿון דעם עץ הדעת פֿון װוּ װאָלט מען געהאַט שכל צו טון די מצוות און דינען דעם אײבישטער. אױך ער האָט רעכט. אַז גאָט האָט באַשאַפֿן דער װעלט װײַל ער האָט געװאָלט געניסן פֿון ייִדישע קינדער װאָס טון זײַן װילן איז װיאַזױ װאָלט מען זיך אַן עצה געגעבן אָן דער עץ הדעת? הײסט עס אַז מײַן אַלטע טענה איז גערעכט און אונזערע פֿליכט איז צו טון אָן זיך זאָרגן װיפֿיל זינען עס האָט? דאָס האָב איך אים נישט געװאָלט זאָגן און איך האָב אים נישט געענטפֿערט צו דער זאַך. װען איך װעל האָבן צײַט װעל איך מיט אים לערנען דער פּרשה מיט די מפֿרשים און זען צי מען קען דאָרט ערגעץ אַרױסקריכן. שרײַבענדיק פֿאַלט מיר אָבער אײַן אַז עץ הדעת האָט דער פֿון אױבן דעפֿינירט אַלץ װיסן צװישן גוט און שלעכט. הײסט עס אַז פֿאַרן עסן האָט מען נישט געװוּסט פֿון אַזאַ אינטערשיט. און אַז אַלעס װאָס גאָט זאָגט איז גוט און דער קעגן איז שלעכט, און גאָט האָט געזאָגט נישט עסן איז נישט עסן שלעכט. טו װיאַזױ האָט אדם געקענט װידעשפּעניגן פֿאַרן עסן? אלא מאי גוט און שלעכט איז נישט אָפּהענגיק אין גאָט און האָט אַ חיות פֿאַר זיך און גאָט קען טון שלעכטס און אָן גאָט קען זײַן גוטס איז אױב אַזױ װאָס איז גאָטס ראָלע? גײ פֿאַרשטײ.

חזק אױף במדבר האָט מיך געמאַכט איבערטראַכטן דעם ספֿר. ס'איז אַ מאָדנער ספֿר ערגעץ אין צװישן בראשית מיט איר שײנע מעשהלעך און ויִקרא מיט איר מעשה המשכן און פֿאַרשידענע הלכות װי פּסח שני, נדרים, ערי מקלט אַרײַנגעװאָרפֿן דאָ און דאָרט. אין בראשית זעט מען די צרות פֿון די אבות װאָס האָבן געבױרן דאָס פֿאָלק. פֿון אײן אברהם און זײַנע װאַנדערונגן, דורך יצחק צו יעקב מיט זײַנע איבערלעבענישן ענדיקט זיך דער ספֿר מיט די שבעים נפֿש ירדו מצרים. די שפּאַנונג אין דער נאַראַטיװ זענען בדרך כּלל דערױסענדיקע. די מצריים װילן נעמן שרי, אברהם צובראַקעט זיך מיט לוט, יצחק מיט אבימלך, יעקב מיט װעם ער האָט נאָר געקענט ביז צום סוף באַזעצן זײ זיך אין מצרים. די ברידער האָבן טאַקע פֿאַרקױפֿט יוסףן אָבער ס'קומט איבער װי אַ משפּחה געראַנגל. אין שמות װערן זײ אַ פֿאָלק, געבױרן דורך די חבלי לידה פֿון שעבוד און פֿאַרהײַראַט מיט גאָט אױף באַרג סיני. יאָ, ס'איז געװען דער עגל אָבער ס'איז געװען װי מען זאָגט אױף ענגליש אַ 'פֿלינג'. זײ זענען נישט געװען די ערשטע װעם עס איז געװען שװער זיך צוצוגעװױנען צו דער געטרײַהײט װאָס פֿאַרלאַנגט זיך פֿון דאָס פֿאַרהײַראַטע לעבן. אין ויִקרא האָבן זײ באַקומן מצוות אָן אַ שיעור און הערשט אין במדבר באַקומט מען אַ טעם װיאַזױ דאָס לעבן אין דער מדבר האָט אױסגעזען.

און װאָס זאָגט אונז במדבר? װאָס לערנען מיר אַרױס פֿון די קריזיסן אײנער נאָכן צװײטער? אַז די ייִדן זענען צרה לײַט, אַז גאָט קען נישט װאַרטן זײ אומצוברענגן און אַז משה רבינו רעדט צװײ שפּראַכן. צו גאָט זענען זײ דער פֿאָלק װאָס ער האָט אַרױסגענומן פֿון מצרים און למה יאמרו הגויים און צו די ייִדן רעדט ער שמעו נא המורים. פּלוס סאַ שאַנדז... און אַז עמיצער רעדט יאָ אַ גוט װאָרט אױף די ייִדן איז עס נישט קײַן צװײטער װי בלעם. פֿאַרשטײט זיך אַז ער האָט עס נישט געמײנט און נאָר װײַל דער אײזל האָט אים געצװינגן װײַל מיר זענען קײנמאָל נישט זיכער װען אײנער זאָגט אױף אונז אַ גוט װאָרט צי מײנט ער עס טאַקע צי זאָגט ער עס נאָר װײַל עס לױנט אים אַזױ? און װען היטלער זאָל נאָכאַמאָל קומן קען מען זיך טאַקע פֿאַרלאָזן אױף יענעם שכן?

קומט צו גײן ספֿר דברים און װידער אַ גאַנץ פֿרישע מסכת. משה רבינו גײט שטאַרבן און ער שרײַבט זײַנע זכרונות, זײַנע מעמװאַרן בלע"ז און דרך אגב איז ער מסדר אַפּאָר חשבונות. פֿון וידבר ה' אל משה לאמר שלח לך אנשים װערט ותקרבון אלי כּולכם. דער נביא האָט געזאָגט מיט אַפּאָר הונדערט יאָר שפּעטער לכתך אחרי במדבר בארץ לא זרועה אָבער משה רבינו האָט געזאָגט ממרים הייתם עם ה'. ער איז באַרעכטיקט, ער מעג מוסרן די ייִדן. עס איז נאָר װיכטיק צו געדענקן אַז דאָס איז נישט אַן אָביעקטיװער בליק נאָר דער פֿרוסטרירונג פֿון אַ פֿירער װאָס מען לאָסט נישט אױספֿירן זײַן שליחות און אַרײַנפֿירן די ייִדן  אינעם צוגעזאָגטן לאַנד. דערפֿאַר ניצט ער אױס די זכרונות צו שמײַסן, צו פּרעדיקן, צו סטראַשן, צו שעלטן און בדיעבד  אַרײַן װאַרפֿן אַפּאָר ברכות אױף לא יחרץ געלט. ער זאָגט זײ טאַקע בנים אתם לה' אלוקיכם אָבער דער טעמע איז װיפֿיל גאָט האָט זײ געטון און װי גליקלעך זײ זענען מיט דער תורה און מיט דער חכמתכם ובנתכם, און גאַנץ װײניק װי גליקלעך גאָט דאַרף זײַן אַז אַנדרע פֿעלקער האָבן נישט געזאָגט יאָ װען מען האָט זײ אָפֿערירט דער תורה.

נײַן טעג

ס'האָט אײנער געפֿרעגט אין די קאָמענטאַרן װעגן שאלות אין די נײַן טעג. איך שרײַב נישט דאָרט מײַנע שאלות װײַל איך האָב זײ נישט כאָטש די נײַן טעג זענען פֿון די צײַטן װען די שאלות װערן מאַס פּראָדוצירט. דײן, איך האָב ערב ראש חודש געטרױטן אױף מײַנע קלײדער מעג איך זײ אָנטון. ר' ייִד, ס'איז נישט דאָ קײן שום היתר צו טרעטן אױף די קלײדער. ס'איז אַ מנהג עם־הארצות װאָס ייִדן האָבן אײַנגעפֿירט פֿאַר מיר האָבן זוכה געװען צו דער קלאָרקײט פֿון הלכה װאָס געװעלטיקט אין אונזערע טעג. הײַנט האָבן מיר מברר געװען מיט טעכנאָלאָגיע פֿון פּראָפֿערסאָרן שומרי תורה ומצוות אַז טרעטן אױף די קלײדער קען זײ בשום אופֿן נישט צוברענגן צו דער מצב פֿון אַ װײַסער העמד װאָס ליגט אױפֿן לײַב אַ װאָך צײַט נאָכאַנאַנד און דעריבער קען מען זיך אױף דעם נישט פֿאַרלאָזן. אמת די עם־הארצים זאָגט מען עס נישט אָבער אַ יונגערמאַן װי דו װאָלט געדאַרפֿט מחמיר זײַן.

דיין, איך האָב אַ מנהג אַז איך שנײַד מיך די נעגל יעדער צװײטער װאָך און דאָס יאָר געפֿאַלט דער צװײטער װאָך אױף ערב שבת חזון, מעג איך... און דיין איך שנײַד מיך די נעגל נאָר װען זײ װערן גענוג לאַנג און זײ זענען יעצט זײער לאַנג. איך פֿאַרשטײ אײַך בײדע נישט. איר לערנט נישט מחבר און רמ"א? ס'איז נישט אַ מדת חסידות ס'איז אַ בפֿירושע שלחן ערוך װאָס יעדער ייִד דאַרף זיך אין דעם פֿירן פּונקט װי ער דאַװענט דרײַ מאָל אַ טאָג. און נאָך מער ס'איז מרומז אין דער סדר װאָס מען שנײַדט זיך די נעגל. אין שלחן ערוך שטײט אַז דער רעכטער האַנט דאַרף מען שנײַדן אין דער סדר פֿון ב'ד'א'ג'ה', און דווקא לגבי דער חורבן נוצן די פּוסקים דער לשון פֿון דאגה װי עס שטײט אַז ראוי לכל אדם להיות מיצר ודואג אױפֿן חורבן. זעט מען דערפֿון אַז דער לשון דאגה האָט אַ שייכות מיט שנײַדן די נעגל.

רב לעבן, װען מען טוט אָן די קלײדער ערב ראש חודש פֿון װען הײבט מען אָן צו צײלן דער האַלבער שעה? פֿון װען מען לײגט אַרײַן דער האַנט אין דער אַרבל אָדער נאָך מען קנעפּעלט עס צו און מען שטעקט עס אַרײַן אין די גאַטשעס? רב, די זאָקן מעג מען טױשן? רב, איך לײַד פֿון שװיצן איך מעג מיך װאַשן? און דײן פֿאַר אײנער װאָס ניצט נישט דיאָדערענט אַ גאַנץ יאָר מעג ער זיך מיט דעם באַניצן אין די נײַן טעג? און װיאַזױ איז דער הלכה מיט פּיצן די צײן? אײנדער װאָס פֿירט זיך אַז ער פּיצט יאָ יעדן טאָג מעג ער אױך פּיצן? און טאָמער ער לאָזט עס אַמאָל אױס װאָס איז דעמאָלסט דער הלכה? און מײַן האַנטיך איז שמוציק געװאָרן, און דער פּאָדלעגע איז קלעביק, און דער האָר קראַצט און אױף מײַן פּלײצע ליגט שלג כּצמר און דער קראָגן פֿון מײַן העמד איז שױן נישט דאָ אַ זכר פֿון װײַסקײט און מיר דאַרפֿן װיסן דער הלכה. און אױך װי װאַרעם מעג דער װאַסער זײַן אױף ערב שבת? איך האָב אַן עלעקטראָנישע טוש און איך קען עס אָנשטעלן פּונקט בײַ דער הלכה איז װיפֿיל גראַד מעג מען?

דער גרעסטער פּלא פֿון אַלעס איז אַז די זעלבער װאָס זענען אַזױ מקפּיד אַז ס'זאָל גײן פֿון זײ אַ ריח ניחוח כּדת משה וּישראל אױף זכר לחורבן װעלן זיך זעצן עסן אַ טעלער פֿלײש כמו שכּתוב אױפֿן יאָרצײַט פֿון דעם אר"י ז"ל וכמאמר הכּתוב אין הקומץ משביע תלמידי האר"י. אין מײַן שיל האָט עמעצער געמאַכט אַ סיום און דער עולם האָט זיך גערעגט אַז מען געבט נישט פֿלײש. ס'איז פּשוט אַז די אירע פֿאָרן װי אַ באַן אױף שינעס. כּל זמן מען איז אױף די שינעס קען מען טון װאָס מען װיל און עס איז נישט מעלה ומוריד. און אַז אַ מענטש פֿאַלט אַרױף אױף די שינעס און װערן צוטרױטן איז פֿאַרפֿאַלן והאלקים אנה לידו. דער באַן פֿאָרט צו שנעל אַז מען זאָל זיך קענען צוטון מאַכן פֿון די יחידים. דער חורבן הײבט זיך אָן װען גײט אַראָפּ פֿון די שינעס. דעמאָלסט װײסט מען נישט רחמנא לצלן װוּ עס װעט זיך אױסלאָזן. אײַ אױף די שינעס הרגעט מען אױך אַמאָל מענטשן און מען עסט פֿלײש אין די נײַן טעג, שאַט נישט. אױף די שינעס מעג מען. זאָל מען זוכה זײַן אַז הימים האלו יתהפּכו לששון ושמחה און מען זאָל זוכה זײַן צו גאולה האמיתית בעגלא דידן.

ס'האָט מיר געשריבן אַ יונגערמאַן צו זיכן אַן עצה ותושיה איבער דער מצב אין װאָס ער געפֿונט זיך. זײַן מעשה איז אַזױ. פֿאַר דער חתונה איז ער געװען 'אַ לײדיגער שטריק' און באַגאַנגן פֿיל עבירות. ער איז אַ חתן געװאָרן און זיך אַסאַך געטראָפֿן מיט זײַן באַליבטער. ער איז דעמאָלסט געװען אַ שוגג און ער האָט נישט געװוּסט װאָס איז מותר און װאָס איז אסור אָבער 'ריכטיקע ביאה' האָט ער סײַװי נישט געהאַט. ס'איז נישט שײן צו פֿרעגן װאָס דאָס הײסט נישט ריכטיקע ביאה און אפֿשר האָט ער זיך געפֿירט למאן דאמר אַז העראה הײסט נישט קײן ביאה . אַ שוגג איז ער אַלץ װײַל כאָטש שגגת תלמוד עולה זדון קען מען נישט באַשולדיקן אַ בחורל פֿאַר נישט לערנען דאָס װאָס פֿאַרן לערנען כאַפּט מען פּעטש.

אַז ער האָט חתונה געהאַט איז ער געװאָרן איבערנאַכט פֿון די בני עליה. אַ חתן ביום חופּתו װערט כתינוק שנולד און מען קען אים נישט באַשולדיקן אַז ער האָט צו ליטעראַליש אָפּגעטײַטשט אַלעס װאָס ער האָט געהערט פֿון די בדחנים און בעלי דרשנים. מען האָט אים אװדאי געזאָגט אַז ער גײט יעצט אַװעקשטעלן אַ ייִדישער שטיב און אַז ער שטײט אױפֿן פּרשת דרכים פֿון זײַן לעבן. אַלע פֿאַלטשע התחלות פֿון זײַנע בחורישע יאָרן זענען אים אװדאי קעגן געשטאַנען און דאָס מאָל האָט ער עס דורך געשטיפּט. הבא לטהר מסייעין לו און ס'איז אים געלונגן.

ער איז געװאָרן, דערצײלט ער, אָן אַ גוזמא אַ זײַדענע יונגערמאַן. ער שרײַבט אַז ער האָט יעדער מינוט אױסגענוצט און ער איז געװען אַ הוגה בתורת ה' יומם ולילה און פֿאַרװאָס זאָל איך אים נישט גלײבן? איך װעל נישט איבעראַרבעטן מײַן דמיון צו זאָגן װוּ נאָך ס'האָט זיך אױסגעשטעלט דער גלאַנץ פֿון זײַן זײַד און פּשוט איבערגעבן אײן אײנצעלער פֿאַקט װאָס חתן דינן האָט מיר געזאָגט װאָס שטײט אױס העכער פֿון אַלעס. אַז ער האָט געדאַרפֿט פֿאָרן קײן מאַנהעטן האָט עס אים גורם געװען אַ סאַך עגמת נפֿש און ער פֿלעגט דינגן אַ קאַר סערװיס כאָטש געלט האָט ער נישט געהאַט בשפֿע. איך מײן מדאַרף מער נישט זאָגן װײַל דאָס זאָגט עס אַלעס. נישט אױף לומדות האָט ער געצילט, אױף הוראה קען אפֿשר זײַן, אָבער דער תכלית פֿון דאָס אַלעס איז בלױז געװען צו מאַכן אַ נחת פֿאַרן באַשעפֿער. װי מיר װײסן װערט דעם אײבישטערןס פֿאַרגעניגן פֿאַרגרעסערט לױט װיפֿיל זײַנע באַשעפֿענישןס פֿאַרגעניגן װערט פֿאַרקלענערט. נעמן אַ קאַר קײַן מאַנהעטן, זיצן פֿון הינטן פֿאַרטיפֿט אין אַ ספֿר, אַ פּנים אָנגעצױגן פֿון דער פֿאַרשטאַרקערונג פֿון דער התנגדות דקדושה אינדערױסן, דער סטרא אחרא מיט איר פֿולן פּראַכט לאָקערט איבער אים און שטײט בײַם פֿענצטער גרײט אים אַרײַנצוכאַפּן און ער האָט זיך די אױגן נישט געהױבן. דאָס איז פֿון די העכסטע מדרגות װאָס אַ מענטש קען דערגרײכן. איך װײס בײַ מיר אַלײן אַז איך האָב עד היום חרטה אױף אַלעס װאָס איז מיר געלעגן צו די אױגן װען איך בין געװען ייִנגער און איך האָב מיך פֿון זײ אײַנגעהאַלטן. גאָרנישט זעט הײַנט אױס דאָס זעלבער.

הײַנט צו טאָג זאָגט ער האָט זיך דער מצב אינגאַנצן איבערגעביטן און דאָס איז זײַן סבה פֿון שרײַבן. װי אַמאָל פֿלעגט ער פֿון נקבות אַנטלױפֿן הײַנט האָט ער אַ געשמאַק מיט זײ צו שמועסן. זײַן פֿרױ זאָגט ער איז אַ שײנער און דאָך גלוסט זיך אים צו אַנדרע. און װער קען אים דען באַשולדיקן? פּת בסלו איז שטענדיק ראַזעװע. ער מײנט אַ דער אינטערנעץ איז אפֿשר דער שילד כאָטש פּאָרן זאָגט ער איז נישט זײַן 'גרױסע אינטערעסע.' שחרית געדױערט אים אַזױ לאַנג װי מנחה און ער מײנט נישט זײַן מנחה פֿון יום החופּה. אױף מנחה שרײַבט ער נישט אָבער מן הסתם איז עס אַזױ לאַנג װי אשר יצר װען ער װאָלט עס געזאָגט. תפֿילין לײגט ער נאָך און דאָס װאָס האַלט אים צוזאַמן איז נישט עפּעס אַנדערש װי זײַן באַשײדענע פֿרױ. די אָ באַשעפֿענישן װאָס האַלטן אונז אין אײן אונטערברענגן, װאָס דער שמאָלקײט פֿון זײערע קלײדער איז גורם מחלות, דער דינקײט פֿון זײערע שטרימפּ און דער לענג פֿון זײערע שײטלן עקסידענטן, דער פֿֿאַרב פֿון זײערע אױגן און זײערע שמאַלציקע ליפּן קינדערלאָזהײט און דער קלאַפּ פֿון זײערע שיך דער גלות אַלײן,טאַקע אײנע פֿון זײערע האַלט אָפּ אונזערע יונגערמאַן, געװעזן פֿון שטאָף, זיך געביטן אױף סאַמעט און אַצינד אַ שמאַטע זי האַלט אים אָפּ פֿון אינגאַנצן אַראָפּ גײן אינעם רינשטאָק אַרײַן.

דער יונגערמאַן ענדיקט אַז זײַן האַרץ איז צובלודיקט און זײַנע אױגן פֿאַרװײנט װוּ זיך אַהינצוטון. אין זײַן בריװ זעט ער זיך נישט װי אַ יחיד, אַן אינדיװיואַל װאָס בלאָנזעט  נאָר װי אַ בן ישראל װאָס כשהם יורדים יורדים עד לעפֿר. און ער װיל אַז איך זאָל אים העלפֿן. איך װײס נישט צי ער װיל איך זאָל אים אַרױסצוציען משאול תחתיה אָדער ער װיל הערן אַז דאָרט װוּ ער געפֿונט זיך איז גאָרנישט אַ תהום. מן הסתם װײסט ער דאָס אױך נישט. װי ס'שטײט אין ספֿרים אַז אַסאַך מאָל דאַװענט מען צום באַשעפֿער און מען װײסט נישט װאָס מען װיל און מען בעט אים אַז ער זאָל געבן װאָס ער פֿאַרשטײט מיר דאַרפֿן. איך האָב קײנמאָל נישט ליב געהאַט דעם צוגאַנג און איך בין נישט זיכער אַז איך געטרױ אים אינגאַנצן. ער האָט שױן אײנמאָל געזאָגט אין פֿינעף ספֿרים, צװאָנציק בענדער און פֿיר חלקים װאָס איז אונז דער בעסטער און מיר געפֿעלט אַז איך זאָל אים אַביסל זאָגן װאָס איך האַלט אַז איך דאַרף. אונזער יונגערמאַן זאָגט אָבער נישט װאָס ער װיל און ער זיכט אַן עצה ותושיה.

ראשית כּל, מבלעדי אלקים יענה את שלום... און איך װעל מיך באַנוצן מיט נאָך אַ ציטירונג פֿון יוסף הצדיק און זאָגן שבע פּרות הטובות שבע שנים הנה ושבע פּרות הרקות העולות אחריהן שבע שנים הנה. צי עס איז פֿעטע קיען צי מאָגערע קיען איז עס אַלעס אײנס. לאָט אײַך אָפּ מיט זײַד און מיט שטאָף, מיט עליות און ירידות און לאָזט דאָס איבער פֿאַר די משגיחים און משפּיעים אין ישיבה קטנה. כאָטש לא פּסיכאָלאָג ובן פּסיכיאַטער אנכי און איך האָב אײַך נישט געלײַדענט זאָגן װידוי בײַ מיר אױפֿן פֿאַטעל זעט מיר אױס מיט מײַנע פֿלײשיקע אױגן אַז איר גײט נאָך עקסטרעמן. איר זענט אין דעם נישט שולדיק און איר זאָלט דעריבער נישט מאַכן גלגולי שלג אָבער װײַטער אָנצוגײן מיזט איר װיסן מאין באת צו קענען פֿאַרשטײן לאן אתה הולך.

אַז איר זענט געװען אַ פֿױגל אין אײַערע ימי הבחרות איז שמח בחור בילדותיך און איך האָף אַז איר האָט דערפֿון אַסאַך געניסן. איז אָבער דער גײסט פֿון אונזערע הױך געשעצטע חינוך סיסטעם צו נעמן אַזעלכע פֿױגלעך און זײ אָפּשנײַדן די פֿליגל און זײ פֿאַרשטײַגלן. זײ װעלן אײַך זאָגן אַז זײ לערנען גאָר אױס װיאַזױ צו פֿליען במעלה העולה בית אל. דער סדר החינוך איז אַז מען דאַרף זיך שאָקלן װי אַ חמור, זײַן אַ מתמיד װי אַ פֿערד, אַסאַך שמײכלן און זיך מאַכן װאָס מער אַ תם, קײנעם נישט קוקן אין די אױגן און יעדער מינוט תשובה טון אױף דער פֿריערעדיקע מינוט װאָס איז נישט געװען בשלימות און לזה פֿײַנער בחור יקרא, אַזױנס האַלט מען אױף פֿאַר אַ מוסטער, ער שםט איבער דער װעלט פֿאַר אַ יראת שמים און די עלטערן שאַצן װיפֿיל זײַן יראת שמים איז װערד אין דער שידוכים בערזע.

חתן דינן איז טאַקע נישט געװען פֿון די אױבנדערמאַנטע אָבער אױף אַזױפֿיל האָט דער סיסטעם געהאַט איבער אים אַ רושם אַז װיפֿיל ער האָט נישט געניסן פֿון זײַנע חטאות נעורים האָט אים אַלץ געביסן דער װאָרם פֿון די שלש סעודות תורות, די שמועסן, די דרשת התעוררותן און דעם רביןס 'שעמסט דיך נישט?' פֿון נישט געפֿינען דאָרט מנוחה איז ער געלאָפֿן צו אַן עקסטרעם סימבאָליזירט אין זײַן הקפּדה צו פֿאָרן קײן מאַנהעטן מיט אַ קאַר סערװיס. כאילו דאָרט ליגט זײַן גאולה. ער האָט עס אָבער דאָרט אױך נישט געפֿונען װײַל עס ליגט נישט דאָרט. נישט מײַנס און נישט זײַנס. איך װײס װײַל איך בין שױן דאָרט געװען. און יעצט איז ער װידער אױף דער ראָױלער־קאָױסטער אױפֿן אַנדרן עקסטרעם. אפֿשר איז עס גאָרנישט אַזױ עקסטרעם װײַל ליב האָבן רעדן מיט אַ פֿרױ איז גאַנץ נאָרמאַל. בײַ אים על כּל פּנים שפּירט זיך עס אַזױ און אפֿשר װעגן זײַנע עקסטרעמן נעמט ער עס צו װײַט.

װאָס זאָלסט דו טון? איך קען דיר דאָס נישט ענטפֿערן. איך קען דיר נאָר װוּנטשן אַלעס גוטס און חזק חזק.

עיקר שכחתי אָבער איר האָט אַ שטיקל חוצפּה. מער װי אַ שטיקל; אַ גאַנץ שטיק. איר הײבט אָן אײַערע בריװ אַז װיבאַלד איך נעם פּדיונות מעגט איר מיר מטריח זײַן און איך 'דאַרף סערװירן דעם עולם.' און פֿון אײַערע פּדיון קײן זכר נישט. יונגערמאַן, איר זענט שױן אַמאָל געפֿלױגן מיט אַ פֿליגער בחנם װײַל אַנדרע באַצאָלן? געגעסן אין אַ רעסטאָראַנט װײַל אַנדרע באַצאָלן, געקװיטעלט אַ רבין װײַל אַנדער פּדיונען? איז װאָס פֿאַלט אײַך אײַן אַז בײַ מיר איז אַנדערש. אַז איר װילט נישט באַצאָלן איז נישט אָבער זײַט נישט אַ תובע בפֿה. אַז אלי תשוקתך איז אױך והוא ימשל בך.

װען איך שפּיר דער נױט גײ איך דאָ דאָרט צו אַ רביןס אַ טיש זיך אָנװאַרעמן און אָפּמעסטן װי װײַט איך האַלט פֿון די טעג װען איך בין געשטאַנען בײַ אַזעלכע טישן װי אַ זעלנער אױפֿן װאַך פֿון שלום עליכם ביז נאָכן פּירות טיש. דאָס פֿאָלגנדיקס איז אַן אַמאַלגמאַציע פֿון איטליכע שלש־סעודותדיקע איבערלעבונגן.

שבת אױף שלש סעודות בין איך געגאַנגן צו אַ רביש קינד. ער האָט געפֿיערט זײַן טיש בײַ אַ שטיבל װאָס איז אַ שטיב, כּלומר אַזאַ הײם װאָס קומט שבת טוט זיך עס אָן שבתדיק און ס'װערט אַ שטיבל. יאָ, ס'איז דאָ אַזױנס אױך. װאָס איז, נאָר האַנדלן מעג מען פֿון דער הײם און דאַװענען נישט? דער מלאך טוב געפֿעלט עס טאַקע נישט װײַל מען שנײַדט אים פֿון זײַ שכר הליכה אָבער אַז ער איז אַ מלאך טוב איז אים אַװדאי ניחא אַז חסידים קומן זיך צאַם. אין אַ װינקל ליגט אַן ארון קודש און קומט שבת קומן זיך צוזאַם ייִדן אנ"ש פֿון אַ געװיסן גזע און כּינוס צדיקים נאה להם ונאה לעולם.

דער פֿאַרגלײַך מיט אַ געשעפֿט אין נישט פּערצופֿאַל. געשעפֿטן אין דער הײם הײבן זיך אָן מיט אײנס צװײ זאַכן, לאָמיר זאָגן שטרימפּ און טורבאַנען אַז מען זאָל קענען אָנטון ייִדישע פֿרױען און  מײדלעך מכּף רגל ועד ראש אין ייִדישע קלײדונג. אַז גאָט העלפֿט און ס'גלונגט לײגט מען צו האָר בענדלעך און נאַכט קלײדער. הצד השװה שבהם אַז ס'איז קלײדער װאָס ס'איז נישט לײַכט צו קױפֿן בײַ די אױסגעלאַסענע נישט ייִדישע געשעפֿטן. דער יצר הרע װיל אױך אַ בײנדל און ער אַלעדיקט אַז צו די פֿאַרסימטע דיקע שטרימפּ זאָל מען פֿאַרקױפֿן דינע שװאַרצע שטרימפּ און לפּנים הלאַט מען אױך דיקע שװאַרצע שטרימפּ. פֿאַר די פֿרומע זאָגט מען אַז דאָס איז פֿאַר די גאָר פֿרומע פֿון מאה שערים װאָס שטאָפֿירן זיך אױס אין אַמעריקע אָבער בני ובינך װײסן מיר דאָך אַלע אַז שװאַרצע דיקע שטרימפּ פּאָרן זיך מיט גאָר לאַנגע שײטלן כּמכּחול בשפֿופֿרת. צו די טורבאַנען לײגט מען אױך צו סנאָדס און צו די נאַכט כאַלאַטן איז מען מוסיף קלײדער װאָס האָבן עטװאָס אַ פֿאָרם. פֿאַרשטײט זיך אַז פּאָנזעלעס האָט מען שױן פֿאַרקױפֿט פֿונעם ערשטן טאָג. און אַזױ אַרום העלפֿט גאָט אַז דער הײם װערט צו קלײן און מען גײט אַריבער אין אַ קעלער און פֿון דאָרט אין אַ קלײט כּדבעית. די פּרײַזן שטײגן מיט מיט יעדער עליה װײַל מען מיז שױן נעמן פֿאַרקױפֿס שטײַערן אױך. דערנאָך הײבט מען אָן צו פֿאַרבריצרן אין דער װײַטן מזרח און דאָ װערט ער שױן אַ מחותן. גדיים נעשו תיישים און תיישים נעשו סוחרים, דער קאָזע בערדעל איז געװאָרן אַ באָק, פֿון אַ ביק אַ סוחר און פֿון אַ קלײן לעכל אַ ביזנעס אַז מען קען זיך ערלױבן אַ שישי, אַ טשעראָקי און אַ בדחן פֿון אױסלאַנד אױף די קינדערס חתונה.

כּי טוב סחרה מכּל סחורה זאָגט אונז דוד המלך און מיט גאָטס געשעפֿטן גײט עס נישט אַסאַך אַנדערש. מען הײבט אָן מיט אַ מנין פֿרײַטיק צו נאַכטס אַז מען זאָל זיך נישט שעמן צו זאָגן ברבים ועתעטרת לטאַטע בעמא קדישא, דערנאָך קומט מען זיך צוזאַם אױף שלש־סעודות און מען װאַרעמט זיך אָן בײַם רביןס ניגונים װאָס קלעבן זיך אָן מיט די װערטער װי די שטרימפּ מיט די שײטלעך. אַן ארי שבחבורה זאָגט איבער דעם רביןס תורות און די ברכאן דלעילא ותתא הענגן זיך אין דעם אָפּ. שפּעטער צו הערט אײנער פֿון אַ ספֿר תורה װאָס זוכט אַ תיקון און מען רעדט איבער דעם בעל־הבית דערפֿון, אַ ייִד װאָס װײסט נישט פֿון קײן חכמות, אַז ס'איז ממש אַ שאָד און ס'װעט זײַן אַ טובה פֿאַרן נשמה אַז חסידישע ייִדין װעלן דערפֿון לײענען מדי שבת בשבתו. אַזױ אַרום װערט דער ייִד אַן אוהד פֿונעם קרײז, ער קומט אַרײַן דאָ און דאָרט אױף אַ תפֿלה, ער איז זיך מחייה אױפֿן קירוב, ער פֿאָרט צום רבין אױף אַ שבת און מען נעמט אים גאָר װאַרעם אױף און ער פֿאַרשטײט נישט פֿאַרװאָס מען זאָגט אַז חסידים זענען נישט פֿרײַנדליך. דערנאָך װען דער הױז װערט צו קלײן געפֿונט מען אַ קעלער אָדער אַ כּתה אין אַ תלמוד תורה װוּ מען קען דאַװענען, און שפּעטער געפֿונט מען אַ שטח, דער רבי קומט אױפֿן אבן הפּנה, און װידער אױפֿן הכנסת ספֿר־תורה װאָס מען מאַכט מיטן חנוכּת הבית צוזאַמן, און דער יושב־ראש פֿונעם מעמד הײבט אָן אבן מאסו הבונים היתה לראש פּינה...

האַלט איך אָבער בײַם שלש־סעודות װאָס געפֿונט זיך נאָך בײַם נחשון אין דער הײם. איך קום אַרײַן אין מײַן שטיבל און האַלב דער עולם פֿעלט. מען זאָגט מיר אַז זײ זענען אַלע בײַ ד. ג. װײַל דעם רביןס זין צי אײניקל פֿירט אַ שלש סעודות. גײ איך אַהין און ס'איז פֿינסטער, חושך, די לאָמפּן זענען אַלע פֿאַרלאָשן כּנהוג אצל תלמידי בעל שם. בײַ ריכטיגע תלמידי בעל שם איז טאַקע אין גאַנצן פֿינצטער װײַל זײ האָבן די 'פֿאַסיליטיס' אױף דעם לוקסוס. בײַ אונז איז עס אימפּראָװאָזירט און פֿון דער קאָך איז אַרײַנגעקומן אַביסל ליכטיקײט. אַזױ גײט עס לײדער װען דער צדיק איז אין דער פֿרעמד, אַזױװי דעם באַקאַנטן משל אַז װען דער קעניג איז אונטערװעגענס קען יעדער צו אים צוקומן און דערפֿאַר זענען די דרײַ װאָכן אַן עת רצון זיך אױסצובעטן אַלעס גוטס װי צדיקים האָבן געטײַטשט כּל רודפֿ־יה השיגוה בין המצרים.

קום איך אַרײַן און אין דער פֿינצטער האָט מען מיך נישט דערקענט. בײַם רבין ר' מילך איז געװען אַן ענדלעכער מעשה, האָט ער באַלד געטײַטשט היסתר איש במסתרים ואני, און איך בין עפּעס, לא אראנו נאם ה'. אָדער איז דער רבי נישט אַזױ גרױס װי דער רבי ר' מילך אָדער איז ער נישט אַזױ מקפּיד צו באַלײדיגן מענטשן. מן הסתם איז עס װײַל איך בין ניטאַמאָל װערד אַ טײַטש. על כּל פּנים איך האָב מיר אַרױסגעצױגן אַ בענקל און זיך צוגעזעצט צו די חבריא קדישא. מען האָט געהאַלטן אין מיטן אַ ניגון און די שװאַרצע פּראָפֿילן אײַנגעהילט אין שװאַרצע בעקיטשעס האָבן זיך געשאָקלט. אַסאַך מער בֿחורים װי יונגעלײַט זענען זיך געקומן אָנװאַרעמן און זײערע טונקעלע קאַפּעליטשן האָבן זיך אַרױף און אַראָפּ געשאָקלט צום שװוּנק פֿונעם ניגון װאָס האָט באַלאָכטן דאָס פֿיל פֿאַכיקע שװאַרצקײט. נאָכן ניגון האָט דעם רביןס קינד געזאָגט תורה. ס'האָט זיך געהערט פֿון זײַן קול אַז ער איז אַ יונגערמאַן און ער האָט מעורר געװען די בחורים אַז אפֿילו װען זײ שפּירן זיך געפֿאַלן זאָלן זײ זיך נישט מייאש זײַן, און די עצה איז זיך מחזק צו זײַן אין תורה און עבודה. דאָס האָט ער געפֿלאָכטן מיט רמזים פֿון בארו של מרים אַז אין מים אלא תורה, און דער אפֿר הפּרה איז מרומז אױף טהרה וכו' וכו' כּמנהג שלש־סעוּדות תורות. אַז ער האָט געענדיקט די תורה האָט מען אָנגעצינדן אַ פּאָר ליכט און דערנאָך האָט מען אָנגעצינדן די לאָמפּן. דער עולם האָט מיך געזען און איך האָב זײ געזען און ליהודים היתה חשך. די לאָמפּן האָבן אױפֿגעלאָכטן דער פֿינסטערנישט װאָס האָט אױסגעזען ליכטיק אין דער חשך.

דעם רביןס זין איז געגאַנגן אַ פּראַכטפֿולע שטרײַמל, אַ פֿיל פֿאַרביקע בעקיטשע, פּיאות פֿריש געקרײַזעלט און באַלאַנצירט אױפֿן באָרד, געזעסן אױבן אָן און געמאַכט שטיקעס מיטן פּנים װאָס די פֿאַרלאָשענע לאָמפּן האָבן פֿריער באַהאַלטן. קעגן מיר איז געזעסן אַ יונגערמאַן, אחד מבני החבורה, מיט גאָר לאַנגע פּיאות, װײַסע שטרימפּ, אַ העמד אָן מאַנזעטן און געגענעצט. איך האָב געשפּירט אַז איך באַעװל אים, אַז איך קום מיך אָנװאַרעמן בײַ אַ פֿײַער װאָס ער דאַרף נעבעך הײצן. די בחורים האָבן זיך געשאָקעלט אָבער זײ זענען אױך געקומן װי טוריסטן, 'כבין געװען, כאָב געזען און כ'אָב יוצא געװען.'

נאָכן תורה און אָנצינדן די ליכט האָט דעם רביןס זין געטײלט פֿיש און דערנאָך האָט מען װײַטער געזינגן. קל מסתתר און אין כּאלקינו און אַנדרע ענדע שלש־סעודות ניגונים װאָס נאָך דער קלימאַקס פֿון דער תורה שפּירן זיך די ניגונים װי קישן לאחר הזיווג. אײן ניגון האָט יאָ אױפֿגעלעבט דעם עולם. נישט אַ ניגון ממש נאָר מער אַ נוסח. נאָך הערן די װערטער האָב איך געכאַפּט אַז דאָס איז 'דע לאָרדס פּרײער' (The Lord's Prayer) פֿון יענעם גזע װאָס יענס מאָל איז געװען שומר אמונים. די תפֿלה איז אַ תפֿלה װאָס ר' אהרן ראָטה האָט צוגעשטעלט פֿאַר זײַנע חסידים אַלץ אַ דורכגאַנג־װאָרט צום לפֿני ולפֿנים. די אינערװײניקסטע האָבן געקענט דער תפֿלה און געװאָרפֿן זײערע קעפּ זײַטװעגענס אָפּכאַפּענדיק די װערטער אַזױ אַז דער ניגון איז דורכגעלאָפֿן דעם טיש װי אַ װינד און אַפֿילו צובלאָזן די פּיאות.

צום סוף געבט זיך דער רבי אַ רוף אָן צו דער עולם מען זאָל זינגן אַ ניגון. די בחורים האָבן זיך אָנגקוקט אײנעם דעם צװײטן כּמנהג יהודאי, איך קען נישט, װאָס עפּעס מיר, איך בין אינגאַנצן נישט אַ בעל מנגן, נײן זינג דו, נו האָסט עפּעס אַ ניגון? און ס'הײבט זיך אָן אַ געברימעכץ װי מען קאָסט די ניגונים און מען שפּײט זײ אױס. במקום שאין איש פֿירט קטלא אױך אַ טיש און איך האָב געװינקן פֿאַר אַ בחור אַז איך האָב פֿאַר אים אַ ניגון. איך האָב געשפּיערט אַז די ניגונים װאָס זײ זענען פּולט זענען דאָ נישט צוגעפּאַסט און זײ טאַפּן נישט דער קדושה װאָס שװעבט דאָ אין די לופֿטן. איך געב אַ זאָג פֿאַר דעם בחור 'אחד יחיד ומיוחד...' און דער עולם האָט זיך געגעבן אַ װעק אױף. ויניעו אמות הסיפּים פֿון דער התלהבות פֿון אחד יחיד ומיוחד היה הוה ויהיה נאָכאַמאָל און װידער אַ מאָל, כּפֿל־כּפֿלימדיקע אָרגאַזמס צום בורא ברוך הוא, פֿריער איז געװן צמאה אַצינד שױן כּמה, און אַזױ האָט מען געזינגן ביז דער פֿײַער איז אױסגעגאַנגן און מען האָט זיך געגרײט צום בענטשן.

דאָס איז אָבער אױך נישט לײַכט געגאַנגן. ס'איז געװען שפּעט, דער בעל הבית האָט געזאָגט אַז דער זײגער ריקט זיך אָבער דעם רביןס קינד איז נאָך נישט גרײט. דער בעל הבית האָט זיך אָנגעהױבן צו רעגן, בלײך געװאָרן און זיך געשאָקעלט לצדדים מיט די פֿױסטן פֿעסט אָנגעכאַפּט אין דער גאַרטל. דער צדיק װערט נישט נתפּעל און שמײכעלט אױפֿן בעל־הבתישן צמצום. דאָס האָט ער אױך בירושה. אין דער ספֿר שומר אמונים פֿרעגט ר' אהרן אױפֿן גמרא גדול הנהנה מיגיע כּפּיו יותר מירא שמים, הײסט עס אַז אַ פּראָסטער שיסטער יונג איז גרעסער פֿון אײנער װאָס זיצט און איז הוגה בתורת ה' יומם ולילה, בתמיה. פּראָסטער שיסטער ייִנגן מאַכן אַן עסק פֿון אַ זײגער אױף מוצאי־שבת. די בני הכלא זענען אָבער מאחרים לצאת װײַל זײ קענען זיך נישט געזעגענען מיטן רעוא דרעווין פֿון שבת קודש. זרעינו וכספּינו קען װאַרטן און אליהו הנביא שױנט נישט אױף אונזער צײַט איז דאַרפֿן מיר נישט אין זינען האָבן זײַנס. מען האָט געזינגן נאָך אַ פּאָר ניגונים, מען האָט געהױבן פֿאַרן רבין דעם בעכער, רבותי, מיר װעלן בענטשן און צוריק צום װאָכענדיקן והוא רחום.