çùéáä çåôùéú

ìîøåú ùäôåñèéí äàçøåðéí áðåùàé àåëì åáøéàåú ÷öøå äöìçä áøééèéðâ, àðé îúò÷ù ìäîùéê ìëúåá âí òì ðåùàéí àçøéí. àáì îöà çï áòéðéé ìùðåú îéãé ôòí àú ä÷èâåøéåú ùì äáìåâ ìôé äöåøê. ðå, æä ìôçåú èåá éåúø îáìåâøéí áùðåú äçîéùéí ùðùàøå ú÷åòéí á÷èâåøéú ùìåùéí ôìåñ. àå îáìåâéí ùî÷èìâéí òöîí á÷èâåøéú îãò åäôåñèéí ùìäí òåñ÷éí áøåîðéí åáãëàåðåú ùìäí. ðëåï?

åáëìì äáìåâ äæä ðëðñ äçåãù ìøàùåðä ìúçúéú øùéîú äôòéìéí äîéåçñú. àîøå ìé ùáìåâéí ùðëðñéí ìøùéîä  - ðùàøéí áøùéîä äæå ìôçåú çåãù, àáì äáìåâ äéä ùí æðá ìàøéåú ø÷ îñôø éîéí áåããéí åòó îùí, åãåå÷à áãéå÷ ùôåñè àçã äâéò ìîåîìöéí åøáå äöôéåú. àéï ñô÷ ùìäéåú áôòéìéí îáéà òåã ÷åøàéí. ìà éåãò àí ëì äðëðñéí îúåê ñ÷øðåú àëï ÷åøàéí åìà éåöàéí îéã ìàçø ùðé äîùôèéí äøàùåðéí, àê àëï ðøùîåú ëðéñåú. ðåëçúé áëê áìåç äñèèéñèé÷ä. ðå èåá, ðøàä ùàîùéê ìäéåú áéï äùåòìéí. ìà ðåøà, éù âí ùåòìéí îöåééðéí ùàðé ÷åøà áéùøà.

 åìâáé úæåðä, áéùåì åáøéàåú - àðé áåã÷ äúëðåú/áé÷åù ìôøñí ëàï ôéðä ÷áåòä áîñâøú ä÷îú îåòãåï úæåðä ééçåãéú. ìôøèéí ëàï.

***

ìòéúéí àðé çåùá ëé áäáðú úäìéëé äçééí åäèëðåìåâéåú äîúôúçåú ëéåí áöòãé òð÷ áäðãñä äâðèéú åáøôåàä, àðçðå ëîòè ðîöàéí áî÷åîå ùì àìåäéí - àáì áàîåðåú åáúôéñåú äçáøúéåú ùìðå àú ä÷éãîä àðçðå òãééï ðîöàéí áéîé äáéðééí. áäúàí, âí äçå÷ îôâø àçø ÷öá ä÷éãîä.

ìîùì, äúôúçåú äéãò åäéëåìú ìäùúîù áúàé âæò òåáøééí ìøôåàä ùé÷åîéú èåîï áçåáå òúéã ùáå äøôåàä úåëì ìäàøéê áàåôï îùîòåúé àú çééðå åáòé÷ø àú àéëåú çééðå. àáì àåúä èëðåìåâéä òùåééä ìùîù âí ìùéáåè (ùëôåì) áðé àãí - îòùä áøéàä ùáòáø äéä ùîåø ìàìåäéí áìáã.

äîåñø áùéîåùéí äàìä ùì ä÷éãîä äèëðåìåâéú ùðåé áîçìå÷ú öéáåøéú, ùáçì÷ä äâãåì ðåáòú îçåñø äáðä åéãò ùì äöéáåø äøçá ìéëåìú åìðòùä áòåìí äîãò. îöã àçã ÷ééîú ääúìäáåú ùì äôéëú îä ùäéä îåâãø áòáø ëîãò äáãéåðé ìîãò àîéúé áäçìè, åîöã ùðé ÷ééîéí äùîøðåú åäôçã.

áäúàí âí äçå÷ äáéðìàåîé ùðåé áîçìå÷ú. ëê ìîùì äçå÷ ìâáé äùéîåù áúàé âæò ðúåï áòåìí áîçìå÷ú îäåúéú:

îöã àçã éù îãéðåú òåìí ùìéùé åîãéðåú øåãðéåú ùáäï äçå÷ ôøåõ ìçìåèéï. áäï ðéúï ìòùåú äëì áúàé âæò, ëåìì "áøéàú àãí çãù" åäùáçúå áäúàí ìôøùðåú ùì äéåöø.

îöã ùðé, áîãéðåú àéøåôä ùîøáéúï ÷úåìéåú - äòéñå÷ äùéîåùé áúàé âæò òåáøééí àñåø ìçìåèéï åëòú äðåùà ðãåï ááéú äîùôè ùì îãéðåú äàéçåã äàéøåôàé, áä÷ùø ùì àéùåø ôèðèéí áéðìàåîééí áúçåí. äîùôè äæä ëðøàä éàøê ùðéí. áéðúééí ìà ðéúï ìøùåí ôèðèéí ä÷ùåøéí áùéîåù úàé âæò òåáøééí áîãéðåú àéøåôä.

áàîøé÷ä äòéñå÷ áúàé âæò òåáøééí àñåø áîåñãåú îãò ôãøàìééí àáì îåúø òì éãé îåñãåú åçáøåú ôøèéåú ùàéðí î÷áìéí îéîåï îäîãéðä.

áéùøàì äçå÷ îáåññ òì ääìëä ä÷åáòú ùòåáø àéðå ééùåú îùôèéú àìà ø÷ ìàçø 40 éåí îääôøéä, åìëï äùéîåù áúàé âæò îòåáø öòéø éåúø îåúøú.

ìëï òì ôé äçå÷ áéùøàì îåúø ìòùåú àú æä:

àáì ìà àú æä:

áùì äîâáìåú äçå÷éåú ùáòéñå÷ áúàé âæò òåáøééí áçì÷ ðéëø îîãéðåú äòåìí, çìä äàèä áùéîåù áäí. àáì áùðéí äàçøåðåú ôåúçä èëðåìåâéä çãùä ùáä ðéúï ìäôåê úàé òåø ùì ëì àçã îàúðå ìúàé âæò, òì éãé äçãøä ùì 4 âðéí áùéèä ÷ìä éçñéú. úàé äâæò äîú÷áìéí îëåðéí "úàé âæò îåùøéí"

 (induced pluripotent stem cells) åäí îúðäâéí ëîå úàé âæò òåáøééí.

â'åøâ' áåù ùäéä îîúðâãé äîç÷ø áúàé âæò òåáøééí èòï ùúàé äâæò äîåùøéí ôúøå àú áòéåú äàúé÷ä ùì äùéîåù áúàé äâæò äòåáøééí. àê äàí àëï ëê? äàîú ùëàï éù áòéåú àúéåú ìà îòèåú. áéï äùàø áëê ùëì úìîéã îç÷ø ááéåìåâéä éëåì ëòú ìäôåê úàéí îòåøå àå ëàìä ùîâøã îäçéê - ìúàé âæò åìòùåú áäí ëì ùéîåù. åáòéñå÷ áäí, àéï çå÷ åàéï îöôöó. åîä é÷øä àí àãí éòùä áæä ùéîåù ìùëôì àú òöîå?

òì ëê ëáø àîø øàñì äôéìåñåó (ëï, æä ùäâä àú îùì ÷ð÷ï äúä) àú äãáøéí äáàéí:

åæä ðëåï ìà ø÷ ìîãò äáéåìåâéä åäøôåàä, àìà âí ìëì ääîöàåú äèëðåìåâéåú áëì äúçåîéí.

***

ðîùëú ääøùîä ìîåòãåï úæåðú THE ZONE - úæåðä ùàéðä ãéàèú øæåï, àìà ùéèú àëéìä äèåáä äï ìäøæéä ðèåìú ñáì åäï âí ìàìä ùøåöéí ìäéåú áùéà äëåùø äâåôðé åäîðèìé. ìôøèéí ëàï.

îãåò ëãàé ìäéøùí? àîðí ëåìí éåëìå ì÷øåà àú îä ùéôåøñí ááìåâ, àê çåîøéí ðåñôéí ëîå èáìàåú, îúëåðéí åèéôéí éùìçå áîééì ø÷ ìîðåééí ùðøùîå ìîåòãåï. áðåñó ðòáéø çåîøéí áîééì áéï äçáøéí áøùéîú äúôåöä. àîðí àôùø éäéä ìäøùí ëîðåééí áëì òú, àáì é÷ùä òìé ìùìåç áàåôï ôøèé çåîøéí ùëáø ðùìçå áòáø ìîðåééí.

ìîøåú ùäôåñèéí äàçøåðéí áðåùàé àåëì åáøéàåú ÷öøå äöìçä áøééèéðâ, àðé îúò÷ù ìäîùéê ìëúåá âí òì ðåùàéí àçøéí. àáì îöà çï áòéðéé ìùðåú îéãé ôòí àú ä÷èâåøéåú ùì äáìåâ ìôé äöåøê. ðå, æä ìôçåú èåá éåúø îáìåâøéí áùðåú äçîéùéí ùðùàøå ú÷åòéí á÷èâåøéú ùìåùéí ôìåñ. àå îáìåâéí ùî÷èìâéí òöîí á÷èâåøéú îãò åäôåñèéí ùìäí òåñ÷éí áøåîðéí åáãëàåðåú ùìäí. ðëåï?

åáëìì äáìåâ äæä ðëðñ äçåãù ìøàùåðä ìúçúéú øùéîú äôòéìéí äîéåçñú. àîøå ìé ùáìåâéí ùðëðñéí ìøùéîä  - ðùàøéí áøùéîä äæå ìôçåú çåãù, àáì äáìåâ äéä ùí æðá ìàøéåú ø÷ îñôø éîéí áåããéí åòó îùí, åãåå÷à áãéå÷ ùôåñè àçã äâéò ìîåîìöéí åøáå äöôéåú. àéï ñô÷ ùìäéåú áôòéìéí îáéà òåã ÷åøàéí. ìà éåãò àí ëì äðëðñéí îúåê ñ÷øðåú àëï ÷åøàéí åìà éåöàéí îéã ìàçø ùðé äîùôèéí äøàùåðéí, àê àëï ðøùîåú ëðéñåú. ðåëçúé áëê áìåç äñèèéñèé÷ä. ðå èåá, ðøàä ùàîùéê ìäéåú áéï äùåòìéí. ìà ðåøà, éù âí ùåòìéí îöåééðéí ùàðé ÷åøà áéùøà.

 åìâáé úæåðä, áéùåì åáøéàåú - àðé áåã÷ äúëðåú/áé÷åù ìôøñí ëàï ôéðä ÷áåòä áîñâøú ä÷îú îåòãåï úæåðä ééçåãéú. ìôøèéí ëàï.

***

ìòéúéí àðé çåùá ëé áäáðú úäìéëé äçééí åäèëðåìåâéåú äîúôúçåú ëéåí áöòãé òð÷ áäðãñä äâðèéú åáøôåàä, àðçðå ëîòè ðîöàéí áî÷åîå ùì àìåäéí - àáì áàîåðåú åáúôéñåú äçáøúéåú ùìðå àú ä÷éãîä àðçðå òãééï ðîöàéí áéîé äáéðééí. áäúàí, âí äçå÷ îôâø àçø ÷öá ä÷éãîä.

ìîùì, äúôúçåú äéãò åäéëåìú ìäùúîù áúàé âæò òåáøééí ìøôåàä ùé÷åîéú èåîï áçåáå òúéã ùáå äøôåàä úåëì ìäàøéê áàåôï îùîòåúé àú çééðå åáòé÷ø àú àéëåú çééðå. àáì àåúä èëðåìåâéä òùåééä ìùîù âí ìùéáåè (ùëôåì) áðé àãí - îòùä áøéàä ùáòáø äéä ùîåø ìàìåäéí áìáã.

äîåñø áùéîåùéí äàìä ùì ä÷éãîä äèëðåìåâéú ùðåé áîçìå÷ú öéáåøéú, ùáçì÷ä äâãåì ðåáòú îçåñø äáðä åéãò ùì äöéáåø äøçá ìéëåìú åìðòùä áòåìí äîãò. îöã àçã ÷ééîú ääúìäáåú ùì äôéëú îä ùäéä îåâãø áòáø ëîãò äáãéåðé ìîãò àîéúé áäçìè, åîöã ùðé ÷ééîéí äùîøðåú åäôçã.

áäúàí âí äçå÷ äáéðìàåîé ùðåé áîçìå÷ú. ëê ìîùì äçå÷ ìâáé äùéîåù áúàé âæò ðúåï áòåìí áîçìå÷ú îäåúéú:

îöã àçã éù îãéðåú òåìí ùìéùé åîãéðåú øåãðéåú ùáäï äçå÷ ôøåõ ìçìåèéï. áäï ðéúï ìòùåú äëì áúàé âæò, ëåìì "áøéàú àãí çãù" åäùáçúå áäúàí ìôøùðåú ùì äéåöø.

îöã ùðé, áîãéðåú àéøåôä ùîøáéúï ÷úåìéåú - äòéñå÷ äùéîåùé áúàé âæò òåáøééí àñåø ìçìåèéï åëòú äðåùà ðãåï ááéú äîùôè ùì îãéðåú äàéçåã äàéøåôàé, áä÷ùø ùì àéùåø ôèðèéí áéðìàåîééí áúçåí. äîùôè äæä ëðøàä éàøê ùðéí. áéðúééí ìà ðéúï ìøùåí ôèðèéí ä÷ùåøéí áùéîåù úàé âæò òåáøééí áîãéðåú àéøåôä.

áàîøé÷ä äòéñå÷ áúàé âæò òåáøééí àñåø áîåñãåú îãò ôãøàìééí àáì îåúø òì éãé îåñãåú åçáøåú ôøèéåú ùàéðí î÷áìéí îéîåï îäîãéðä.

áéùøàì äçå÷ îáåññ òì ääìëä ä÷åáòú ùòåáø àéðå ééùåú îùôèéú àìà ø÷ ìàçø 40 éåí îääôøéä, åìëï äùéîåù áúàé âæò îòåáø öòéø éåúø îåúøú.

ìëï òì ôé äçå÷ áéùøàì îåúø ìòùåú àú æä:

àáì ìà àú æä:

áùì äîâáìåú äçå÷éåú ùáòéñå÷ áúàé âæò òåáøééí áçì÷ ðéëø îîãéðåú äòåìí, çìä äàèä áùéîåù áäí. àáì áùðéí äàçøåðåú ôåúçä èëðåìåâéä çãùä ùáä ðéúï ìäôåê úàé òåø ùì ëì àçã îàúðå ìúàé âæò, òì éãé äçãøä ùì 4 âðéí áùéèä ÷ìä éçñéú. úàé äâæò äîú÷áìéí îëåðéí "úàé âæò îåùøéí"

 (induced pluripotent stem cells) åäí îúðäâéí ëîå úàé âæò òåáøééí.

â'åøâ' áåù ùäéä îîúðâãé äîç÷ø áúàé âæò òåáøééí èòï ùúàé äâæò äîåùøéí ôúøå àú áòéåú äàúé÷ä ùì äùéîåù áúàé äâæò äòåáøééí. àê äàí àëï ëê? äàîú ùëàï éù áòéåú àúéåú ìà îòèåú. áéï äùàø áëê ùëì úìîéã îç÷ø ááéåìåâéä éëåì ëòú ìäôåê úàéí îòåøå àå ëàìä ùîâøã îäçéê - ìúàé âæò åìòùåú áäí ëì ùéîåù. åáòéñå÷ áäí, àéï çå÷ åàéï îöôöó. åîä é÷øä àí àãí éòùä áæä ùéîåù ìùëôì àú òöîå?

òì ëê ëáø àîø øàñì äôéìåñåó (ëï, æä ùäâä àú îùì ÷ð÷ï äúä) àú äãáøéí äáàéí:

åæä ðëåï ìà ø÷ ìîãò äáéåìåâéä åäøôåàä, àìà âí ìëì ääîöàåú äèëðåìåâéåú áëì äúçåîéí.

***

ðîùëú ääøùîä ìîåòãåï úæåðú THE ZONE - úæåðä ùàéðä ãéàèú øæåï, àìà ùéèú àëéìä äèåáä äï ìäøæéä ðèåìú ñáì åäï âí ìàìä ùøåöéí ìäéåú áùéà äëåùø äâåôðé åäîðèìé. ìôøèéí ëàï.

îãåò ëãàé ìäéøùí? àîðí ëåìí éåëìå ì÷øåà àú îä ùéôåøñí ááìåâ, àê çåîøéí ðåñôéí ëîå èáìàåú, îúëåðéí åèéôéí éùìçå áîééì ø÷ ìîðåééí ùðøùîå ìîåòãåï. áðåñó ðòáéø çåîøéí áîééì áéï äçáøéí áøùéîú äúôåöä. àîðí àôùø éäéä ìäøùí ëîðåééí áëì òú, àáì é÷ùä òìé ìùìåç áàåôï ôøèé çåîøéí ùëáø ðùìçå áòáø ìîðåééí.

ëì àìä ùéù ìäí ñîøèôåï - îé àéðå îúôúä åîåøéã ëì äæîï àôìé÷öéåú "ðäãøåú çéðí"?

çùáúí ôòí îãåò äàôìé÷öéåú äàìä ðéúðåú ìëí áçéðí?

àæ åáëï âí àðé äúìäáúé áúçéìä åäåøãúé àôìé÷öéåú çéðîéåú ëàìä. ìàçø ùðéæå÷úé åìîãúé ì÷ç, ëîòè äåøãúé òåã àôìé÷öéåú çéðîéåú ùëàìä. àê ìôðé ùàéùøúé àú ääåøãä, ëáø ÷øàúé àú úðàé ääåøãä ùäí áòöí îúï äøùàåú.

åäøé àåñó ùì äøùàåú äùåðåú ùàúí ðåúðéí ììà ëì îçùáä òí äåøãú äàôìé÷öéåú - ëãàé îàåã ì÷øåà àú æä åàú îä ùìàçøéå:

äîéãò äàéùé ùìê

÷øà ðúåðé àðùé ÷ùø

> îúï àôùøåú ìééùåí ì÷øåà àú ëì ðúåðé ä÷ùø (ëúåáåú) äîàåçñðéí áèìôåï. ééùåîéí æãåðééí éëåìéí ìäùúîù áæàú ìùìéçú äðúåðéí ùìê ìàðùéí àçøéí.

ëúåá ðúåðé àðùé ÷ùø

> îàôùø ìééùåí ìùðåú ðúåðé àðùé ÷ùø(ëúåáú) äîàåçñðéí òì âáé ääú÷ï ùìê. ééùåîéí æãåðééí òìåìéí ìäùúîù áàôùøåú ëãé ìîçå÷ àå ìùðåú àú ðúåðé àðùé ä÷ùø ùìê.

ëúéáä áæøí äçáøúé ùìê

> îàôùø ìééùåí ìäöéâ òãëåðéí çáøúééí îäçáøéí ùìê. ééùåîéí æãåðééí éåëìå ìäùúîù áëê ëãé ìäúçæåú ìàçã îçáøéê åìãìåú îîê áîøîä ñéñîàåú àå îéãò ñåãé àçø.

÷øéàú äæøí äçáøúé ùìê

> îàôùø ìééùåí ìâùú ìòãëåðéí çáøúééí îäçáøéí ùìê åìñðëøï àåúí. ééùåîéí æãåðééí éåëìå ìäùúîù áëê ëãé ìâùú ìîñøéí ùäåòáøå áàåôï ôøèé áéðê ìáéï çáøéê áøùúåú äçáøúéåú.

ëúåá áðúåðé äôøåôéì ùìê

> îàôùø ìééùåí ìùðåú àå ìäåñéó ìðúåðé äôøåôéì äàéùé äîàåçñðéí áîëùéø. ëâåï ùîê åôøèé ä÷ùø ùìê. îùîòåú äãáø äéà ùééùåîéí àçøéí éëåìéí ìæäåú àåúê åìùìåç àú ðúåðé äôøåôéì ùìê ìàçøéí. 

ëìé îòøëú

îðò îäèìôåï ìòáåø ìîöá ùéðä

> îúï àôùøåú ìééùåí ùìê ìîðåò îäèìôåï ìòáåø ìîöá ùéðä.

ëìåîø, ìáæáæ ìëí àú äñåììä.

> îúï àôùøåú ìééùåí ìäåñéó ÷éöåøé ãøê ììà äúòøáåú äîùúîù.

çùáúí ôòí ìùí îä ìäåñéó ÷éöåøé ãøê ììà éãéòúëí åàéùåøëí?

ùðä äâãøåú îòøëú ëììéåú

> îàôùø ìééùåí ìùðåú àú äâãøåú äîòøëú. àí îåôòì, ééùåîéí æãåðééí òìåìéí ìäøåñ àú äâãøú äîòøëú ùìê.

îé÷åí (GPS) îãå÷ã÷

> âéùä ìî÷åøåú îé÷åí îãå÷ã÷ ùì äèìôåï. ééùåîéí æãåðééí éëåìéí ìäùúîù áæàú ì÷áéòú äîé÷åí ùìê åìöøéëú îúç ðåñó îäñåììä. 

ú÷ùåøú øùú

âéùä îìàä ìàéðèøðè

> îàôùø ìééùåí ùìê ìéöåø ù÷òé øùú çãùéí.

ëìåîø, äúçáøåú ìàéðèøðè ììà éãéòúëí åøùåúëí.

ùéçåú èìôåï

÷øà îöá èìôåï åîæää.

> îàôùø ìééùåí ìâùú ìúëåðåú äèìôåï ùì ääú÷ï. ééùåí òí äøùàä æå éëåì ìâìåú àú îñôø äèìôåï åäîñôø äñéãåøé ùì äèìôåï, àí ùéçä äéà ôòéìä, àú äîñôø ùàìéå äùéçä îçåáøú åôøèéí ãåîéí.

áìùåï ôùåèä, äàôìé÷öéä îøâìú àçøé äùéçåú äéåöàåú åäðëðñåú ùìê.

äçùáåðåú ùìê

ðäì àú øùéîú äçùáåðåú

> îàôùø ìééùåí ìäåñéó åìäñéø çùáåðåú åìîçå÷ àú äñéñîä ùìê.

âìä çùáåðåú éãåòéí

> îúï àôùøåú ìééùåí ì÷áì øùéîú çùáåðåú äéãåòéí ìèìôåï.

ëìåîø ì÷áì àú ëì ðúåðé äçùáåðåú ùìëí åëì ëúåáåú äîëåúáéí àìéëí áîééì.

àîöòé àçñåï

ùðä/îç÷ úåëï îäú÷ï àçñåï îñåâ USB.

>îàôùø ìééùåí ìëúåá åìîçå÷ áäú÷ï àçñåï îñåâ USB.

ëìåîø äééùåí éëåì ìîçå÷ ìëí åìäú÷éï ðúåðéí, úîåðåú åëì ãáø áëøèéñ äæëøåï ùì äèìôåï.

ô÷ãé çåîøä

öìí úîåðåú åñøèé åéãàå

> îàôùø ìééùåí ìöìí úîåðä àå ìä÷ìéè åéãàå áàîöòåú äîöìîä áëì òú.

âáéøåúéé åøáåúé - àúí òùåééí ìäéåú îöåìîéí ììà éãéòúëí åîéùäå éöôä áæä.

ä÷ìè ùîò

> îúï àôùøåú ìééùåí ìâùú ìðúéá ä÷ìèú äùîò.

ëìåîø ìä÷ìéè àú ùéçúëí.

 ***

îãåáø ëàï áôòåìåú áìúé çå÷éåú áòìéì, àê äï äåôëåú ìçå÷éåú ëé àúí ðåúðéí ìäï äøùàåú ëàùø àúí îåøéãéí àú äàôìé÷öéåú, îáìé îùéí.

àí ÷øàúí àú ëì ñåâé ääøùàåú äàìä ùàúí ðåúðéí, àúí ìîòùä ðåúðéí àú äàôùøåú ì÷áì àú ëì äðúåðéí òìéëí åùì äàðùéí äî÷åùøéí àìéëí, æäåúëí åîé÷åîëí äîãåéé÷ - ëìåîø, àú äàôùøåú ìøâì àçøéëí åàçø çáøéëí.

áðåñó àúí ðåúðéí àôùøåú ìáæáæ ìëí àú äñåììä, òì éãé ëì äàôìé÷öéåú ùôåòìåú áø÷ò. àáéà ìëí ãåâîà: ìà äáðúé îãåò äñåììä ðâîøú ìé àçøé îñôø ùòåú îåòè, ëàùø ìà òùéúé ëì ùéîåù áèìôåï. áå÷ø àçã äáðúé îãåò äñåììä ëîòè äúøå÷ðä ìâîøé. ëùùéçøøúé àú îñê äðòéìä, âéìéúé ìúãäîúé ù÷èòé åéãàå ùöéìîúé áòáø øöéí ììà äôñ÷ä, ììà ùäôòìúé àåúí. ìîòùä ìôðé ùðòìúé àú äîñê ëîä ùòåú ÷åãí, ãàâúé ìîçå÷ àú ëì æéëøåï ä-RAM å"ìäøåâ" àú ëì äééùåîéí äôåòìéí áø÷ò.  àáì æä ìà òåæø, ìàçø îñôø ã÷åú àðé ùåá îâìä ùøöéí àéæä 23 ééùåîéí ùìà äôòìúé áëìì.

àáì æä òãééï ìà äëì, éåí àçã ùåðå ääâãøåú ùìé áèìôåï. äôåðè ùåðä, îé÷åí äàéé÷åðéí ùáîñëéí ùåðä âí äåà, çì÷ áëìì ðòìîå, àáì âí ùåðä äöìöåì áèìôåï ùìé. àí äééúé øåöä ìòùåú æàú áéåæîúé, äééúé öøéê ìäëðñ ìëîä úôøéèéí åìáöò àú ëì äùéðåééí äàìå ùçìå ááú àçú.

àæ ëì æä ðåøà òöáï àåúé åäñøúé îéã 80% îäàôìé÷öéåú ùìé, áòé÷ø àú àìä ùáàîú ìà îîù ðçåöåú åùáùéîåù áäï àðé ðåúï áòöí éîáä ùì äøùàåú.

åéåãòéí îä ÷øä? äñåììä ùìé ðâîøú ìàè éåúø áàåôï îùîòåúé. àáì îàæ éù ìé öøä çãùä, àðé î÷áì ëì äæîï áîééì ùìé, áàéðèøðè åáèìôåï, ðéâ'åñéí òì òéãëåðéí çãùéí ùì äúåëðåú ùäåñøå, åùàìåú îãåò äñøúé àåúï. æä ëîåáï áùì ääøùàåú ùðúúé áòáø åäîàôùøåú ìáòìé äàôìé÷öéåú ìøâì àçøé åìãòú ðúåðé äèìôåï ùìé åçùáåðåú äîééì. öøä öøåøä.

åòãééï éù ééùåîéí ùôåòìéí áø÷ò åîáæáæéí àú äñåììä åòãééï éù ééùåîéí ùðôúçéí îáìé ùàðé îá÷ù åîúçéìéí ìãáø ôúàåí á÷åì áéùéáåú ìîøåú ùäôòìúé îöá ù÷è. åòãééï ôåøöéí ìîñê îùç÷éí ùàó ôòí ìà äåøãúé àå øöéúé àé ôòí ìùç÷ áäí.

åéù àôìé÷öéä àçú ùîîù òéöáðä àåúé. æå äàéðñèâøí äéãåòä. øàùéú àéëåú äúîåðä äìëä åéøãä òí äòãëåðéí åùðéú ÷áìúé éåí àçã äåãòä (åëðøàä âí àúí). åàí àúí òãééï îîùéëéí ìäùúîù áä - àúí áòöí ðúúí äøùàä ùäúîåðåú ùìëí éëåìåú ìäúôøñí áëì îãéä, ììà øùåúëí åîáìé ùæä éäéä ëøåê áäôøú æëåéåú éåöøéí. ëîåáï ùäñøúé àú äàôìé÷öéä äæå åùìçúé àåúä ìòæàæì. àáì ðùìç àìé áò÷áåú ëê îééì îèøéã îäí - îãåò åìîä åëå'.

åòúä àîìéõ ìëí òì îñôø ëììé æäá:

1. àì úåøéãå ùåí àôìé÷öéä ùîîù ìà ðçåöä ìëí åëì äñéëåééí äí ùìà úùúîùå áä áàîú.

2. àí áëì æàú äàôìé÷öéä îôúä àúëí, áéã÷å:

à. àú îñôø äàðùéí ùäåøéãå àú äàôìé÷öéä - àí äåøéãå àåúä îéìéåðéí éù    ñéëåé ùäéà îæé÷ä ôçåú.

á. àí îñôø äëåëáéí ùì äàôìé÷öéä áãøåâ äîùúîùéí ùìåùä ëåëáéí åôçåú - îîù ìà ëãàé ìäåøéã.

â. ìôðé ùúàùøå àú ääåøãä, ÷øàå àú ääîìöåú áëúá ùì äîùúîùéí. àåìé úâìå àú ëì äôà÷éí ùì äééùåí åáî÷øéí øáéí úâìå ùìà ëãàé ìòãëï àú äééùåí ëé äåà âøåò éåúø îäâéøñä äéùðä. ëê ìîùì àðé îöèòø ùòéãëðúé àú âéøñú äôééñáå÷. ëòú àéððé éëåì ìîçå÷ úâåáåú àå ìòøåê úâåáåú ùùìçúé, ëôé ùéëåìúé áòáø. 

3. áéã÷å àú ñåâ ääøùàåú ùàúí ðåúðéí éçã òí ääåøãä ùì äàôìé÷öéåú. áäúàí ìøùéîä ùöéøôúé ìîòìä. åàæ úòùå çùáåï èåá èåá äàí àúí îñëéîéí ìëì àåáãï äôøèéåú åìùéîåùéí äæãåðééí äàôùøééí úîåøú ðæéã äòãùéí ùì äàôìé÷öéä.

4. àì úùìçå îñîëéí ì- cloud, ëé øàùéú àéðëí éåãòéí ëîä áèåçéí äí ùí åùðéú, àúí òùåééí ìâìåú éåí àçã ùäåà ëáø àéðå æîéï éçã òí ëì äîñîëéí ùìëí.

æëøå àú ëì äðæ÷éí ùòùåééí ì÷øåú ìëí åäàí æä ùååä.

àáì áøàù åáøàùåðä æëøå ùëì äàôìé÷öéåú äçéðîéåú äàìå àéðï áçéðí. îéùäå îøååéç îëê òì âáåì äàôåø åáòé÷ø îîëéøú îéãò ôøèé ùìëí åîùéîåùéí æãåðééí àçøéí ùðòùéí áçùáåðåú ùìëí åáèìôåï ùìëí - ëåìì âìéùä áàéðèøðè åùéçåú òì çùáåðëí ììà éãéòúëí.

åàñééí áãåâîä. ìôðé îñôø ùáåòåú ÷éáìúé áîééì áèìôåï îëúá îúçæä îãå÷èåøðèéú ùìé ìùòáø, ùäéà åîùôçúä ðîöàéí áèéåì áñéðâôåø åîéùäå äúðôì òìéä áøçåá åàééí ìùçåè àåúä áñëéï. ëãé ìäöéì àú ðôùä îñøä ìå àú àøð÷ä òí ëì äëñó ùäéä áøùåúä åëøèéñé äàùøàé. áîëúá äéà îúçððú ìòæøä åëãé ìùåá òí îùôçúä ìàøõ äéà æ÷å÷ä ìäìååàä ùì - 3,200 éåøå. äéà îá÷ùú ùàùéá ìä áîééì (ùàëï äåà îëúåáúä äéãåòä ìé) åáúùåáä äéà úùìç ìé àú ôøèé çùáåï äáð÷ ùôúçä áñéðâôåø. ëîåáï ùçùãúé ùëì æä äåà òå÷õ.

ëùäú÷ùøúé àìéä äéà äééúä áëìì áàøõ. ìà áñéðâôåø åìà ðòìééí. äî÷åø ìëì äñéôåø äéå ääøùàåú äúîéîåú ìâéùä àì ëì äîéãò áèìôåï ùìé àå ùìä. 

àæ ùìà éòáãå òìéëí.

úåñôú òøéëä

äé, äáìåâ äæä ðëðñ ìøàùåðä ìøùéîú äáìåâéí äôòéìéí. äëì áæëåúëí ÷åøàé äðàîðéí. úåãä åëéó ìäôâù àúëí ëàï.

áôåñèéí äàçøåðéí ëúáúé òì çåù äøàééä äîåôìà åòì ëê ùáùîå àðçðå îáññéí àú äøöéåðìéåú.

àáì, ðùàìú äùàìä òã ëîä àðçðå éëåìéí ìñîåê òì îä ùàðçðå øåàéí? áëúáä æå ðãåï áäèòééä ùì äçåù äæä, ùøåáä ëëåìä àéðä ðåáòú îëùìéí ùì äòéï, àìà îëùìéí ùì äîåç ùìðå. îäèòééä úôéñúéú äðåáòú áçì÷ä îîåâáìåú äîåç, àê áçì÷ä äâãåì ðåáòú âí îãòåú ÷ãåîåú åçéðåê ùì äñáéáä. ìòéúéí àðçðå øåàéí àú îä ùàéï åàéððå øåàéí àú îä ùéù.

òã ëîä àôùø ìñîåê òì äøàééä, øàå áñéøèåï äáà:

åàí òãééï ìà äùúëðòúí, øàå ëéöã äñéâøéåú îúøçáåú åîúëååöåú:

ëáø ëúáúé ëé äîåç ùìðå îñðï àú îä ùàðçðå øåàéí. àöì àçãéí éåúø åàöì àçãéí ôçåú. àí ëê, îëîä ãáøéí àðçðå îúòìîéí áçééí? ëîä ãáøéí îúøçùéí åäí àéðí âìåééí ìòéðééðå?

äîåç ùìðå îñðï 1:

ñéôøå ëîä äòáøåú ëãåø äéå áéï äùç÷ðéåú òí äçåìöä äìáðä?

(ä÷ìéô äæä ðîç÷ ôòîééí áéã æãåðéú, ìëï àáéà äôòí àú ä÷éùåø ì÷ìéô äæä)

ä÷éùåø ìîáçï äñôéøä 

äàí äáçéðúí áâåøéìä?

äàí äáçðúí ëàùø åîúé éöàä äùç÷ðéú áçåìöä ùçåøä?

äàí äáçðúí áùéðåé öáò äø÷ò?

äîåç ùìðå îñðï 2 :

äúáåððå áñéøèåï äáà: ëîä àðùéí äáçéðå áâåøéìä?

 àðçðå ìà îöôéí ìøàåú âåøéìä áøçåá, åìëï øåáéðå ìà øåàéí àåúä. äòéï øåàä, àáì äîåç ìà.

ëîä äîåç ùìðå îåëï ìùéðåééí?

áîáçï äãìú ùúåëìå ìöôåú áðéñåé ùáñéøèåï äáà, ë-50% ìà äáçéðå áùéðåé äàãí äîãáø àìéäí:

åøàå àú äñéøèåï äáà. 70% àéðí îáçéðéí ùäàãí îàçåøé äãìô÷ îúçìó:

http://natgeotv.com/il/test-your-brain/videos/switcheroo

àæ ððéç ùàãí äòåîã áùòä îñåééîú îàçåøé ãìô÷ åîùøú àúëí îúçìó ìôðé òéðééëí (åìà ùîúí ìá) åäåà îáöò øöç, òåæá àú æéøú äøöç áîäéøåú åùåá îúçìó òí äàãí ùòåîã áãìô÷. àúí áäçìè òùåééí ìúú ìå ááéèçä àìéáé ááéú äîùôè. ìúáéòä éëåìåú ìäéåú òãåéåú àçøåú ñåúøåú åîáìáìåú, àê äàí úäééä äøùòä, ëàùø éù òãåéåú øàééä áåèçåú ùáùòú äøöç äøåöç äéä ëáéëåì áæéøä àçøú?

ìîòùä ìë- 70% îäàðùéí éù àéðèåàéöéä îåèòú. äí ø÷ çåùáéí ùéù ìäí àéðèåàéöéä áøéàä, øàå áñøèåï ëîä àðùéí èòðå ùäí éøâéùå àí îéùäå éñúëì òìéäí îàçåø:

òåã ñéøèåðéí îåîìöéí úåëìå ìöôåú áàúø: 

http://www.theinvisiblegorilla.com/videos.html 

áñéøèåðéí äàìä úåëìå ìøàåú ëé:

à. øáéí îäàðùéí ñåáøéí ùäí øåàéí åùîéí ìá ìãáøéí äøáä éåúø îàùø äí áàîú. äãáø ðåáò îòéååøåï ùì çåñø úùåîú ìá.

á.  îñúáø ùìîòùä ëëì ùáðé àãí îöéâéí òåãó áéèçåï òöîé, äí ìîòùä àðùéí ùäëé ôçåú öøéëéí ìäéåú áèåçéí áòöîí åáùéôåèí. äí ãåå÷à àðùéí ùèòå äëé äøáä áîáçðéí äàìä. øáéí îùúúôéí áñãðàåú ìäòìàú äáéèçåï äòöîé. àáì çéùáå îä é÷øä ìáéèçåï äòöîé ùì äîùúúôéí áñãðàåú äàìä, àí ðøàä ìäí àú äñéøèåðéí äàìä.

â. áëì ð÷åãú æîï ðúåðä, øåá äàðùéí àéðí îáçéðéí áîøáéú äôøèéí îñáéáí. äãáø ðåáò îîâáìåú äîåç áôéøåù ÷ìéèú äòåìí òì éãé äçåùéí ùìäí.

ëì æä öøéê ìòåøø ñô÷åú ëáãéí ìîéãú äàåáé÷èéáéåú ùì äàãí åáîéåçã ìâáé àìä ùäëé áèåçéí áàåáéé÷èéáéåú ùìäí. ìîòùä ÷åôéí îôøùéí ðëåï éåúø àú îä ùäí øåàéí îàùø äàãí áúçåîéí îñåéîéí. ëê âí çéåú àçøåú.

ëàîåø, äãáø öøéê ìîùì ìòåøø îçùáä òã ëîä àðçðå éëåìéí ìñîåê òì òãåéåú ùì òãéí ááúé îùôè. àåìé äéä ëãàé ùääâðä úòøåê ìòãéí ëîä îäîáçðéí äàìä áôðé äùåôè, ëãé ìòøòø àú îéãú äàîåï áòãåúí...

åàúí, ëîä îúôéñú òåìîëí îåùìîú åàåáéé÷èéáéú?

àðé òåîã ìäòìåú ëàï ðåùà îàåã èòåï åîòåøø îçìå÷ú - ðéñåééí ááòìé çééí.

àðé öåôä ëàï îìçîú òåìí àéãéàåìåâéú áò÷áåú ôåñè æä. îìçîä àéãéàåìåâéú ùàôéìå òåìä òì äàéãéàåìåâéä ùì äöîçåðåú áàìôé îåðéí. ìàìä ùëáø òåîã ìöàú ä÷öó, àðé îá÷ù ãáø àçã: ìäúòìí ìøâò àçã îäãòåú ä÷ãåîåú åàåìé äáåøåú áúçåí, åú÷øàå ëúáä æå ëåìä áòéåï, ìôðé ùúúçéìå ìëúåá ëàï úâåáåú æåòîåú.

àðé îîù ìà îúëååï ìëúåá ìëì úâåáä îâéìä - ìãáøéí ùëúåáéí áëúáä åäîâéá äúòìí îîðä àå ìà ÷øà. àðé îá÷ù ñìéçä îøàù òì ëê ùìà àçæåø áúùåáåú ìúâåáåú -  òì úùåáåú ùëáø ëúåáåú áëúáä. àúí éëåìéí ìäâéá ëøöåðëí, àáì àùîç ìäâéá ìúâåáåú òðééðéåú åìäöòåú ùìëí. åáòé÷ø ìùîåò òì ãòúëí äàéùéú ìàçø ù÷øàúí àú äôåñè äæä.

äôåñè äæä ðëúá ëúåöàä îîééì ù÷éáìúé îäëúåáú:

 Mednet General Medicine] [email protected] ]

åáå äëúáä äáàä:

ìîé ùéù ñáìðåú äøé äëúáä áîìåàä. áñéåîä àöéâ àú òîãúé.

ìàçøåðä çæøä åäúìäèä äîçìå÷ú áðåùà ðéñåééí ááòìé çééí áéùøàì. ìàçø ùá 2010 äçìéèä àì òì: ìà ðèéñ éåúø çéåú ìðéñåééí áçå"ì.ùðä åçöé ìàçø ùäôñé÷ä ìäèéñ áò"ç ìîèøåú ðéñåééí, åòã øàùé äàåðéáøñéèàåú äâéù úáéòä ëðâã àì òì áãøéùä ùúçæåø ìäèéñí.
 

åòã øàùé äàåðéáøñéèàåú èåòï ëé " äöòã áå ð÷èä àì-òì îäååä ôâéòä àðåùä áîàá÷ ìøéôåé îçìåú åìäöìú çéé àãí. îç÷øéí àìä, äðòùéí áàåôï äîöåîöí áéåúø åúåê ÷éåí äðäìéí äîçîéøéí áéåúø, àôùøå áòùåøéí äàçøåðéí ôéúåç ùì úøåôåú åøéôåé ùì îçìåú ùåðåú.

ììà îç÷øéí àìä ìà äéå áðîöà úøåôåú åèéôåìéí ìîçìåú ëâåï ùçôú, ãì÷ú ÷øåí äîåç, îçìú äñøèï, ñåëøú, îçìåú ðéååðéåú ùì îòøëú äòöáéí åòåã. ìà äéå áðîöà çéñåðéí øáéí, åðéúåçéí ùåðéí ìà äéå àôùøééí ëìì ëåìì äùúìåú àéáøéí.

ëãé ìáãå÷ òì ãòúí ùì äøåôàéí áðåùà æä äôöðå ùàìä àçú äàí àúä áòã äîùê äðéñåééí áîúëåðú ä÷ééîú àå áòã äçîøú ääâáìåú òì äðéñåééí ááòìé çééí? úåöàåú áéðééí ùì 466 îùéáéí äéåí îøàåú 51% áòã å 49% ðâã. ôéøåè äúåöàåú åäðéîå÷éí éåáàå òí ñéëåí äúåöàåú.

ìäìï ñ÷éøä ùì *ôøåô' àìëñ öôøéøé çå÷ø áîëåï åéöîï åéå"ø äôåøåí äáéï-àåðéáøñéèàé ìîãòé äøôåàä áéùøàì.

úçéìúï ùì úðåòåú ùåçøé áòìé äçééí áàðâìéä äåé÷èåøéàðéú äééúä äúáéòä ìîðéòú äúòììåú áçéåú, ãàâä ìùìåîï åùîéøä òì øååçúï. áùðåú äùáòéí åäùîåðéí ùì äîàä ùòáøä äãàâä ìøååçú áòìé äçééí åìîðéòú àëæøéåú ëìôéäï äåçìôä òì éãé äãøéùä, ä÷éöåðéú ìàéï òøåê, ìîúï îù÷ì ùååä ìàéðèøñéí ùì äçéåú ëîå ìàìä ùì áðé äàãí, ìôé âøñä àçú ùãåáøä äåà ôéèø ñéðâø, àå äòð÷ú æëåéåú ìçéåú ìôé âøñä àçøú ùãåáøä äåà èåí øéâï. ùúé äâéùåú îúðâãåú ìëì ùéîåù ááòìé çééí ìèåáú äàãí åøåàåú áå "ðéöåì" îâåðä.

äùéîåù ááòìé çééí ìöøëé îç÷ø áéå-øôåàé äåà îï äîöåîöîéí áéåúø, ë-ùìåù îàéåú äàçåæ (0.03%!). ìîøåú æàú, áàåôï ôøãå÷ñìé äùéîåù áäí äåà äîãåáø áéåúø åäîåú÷ó áéåúø òì éãé ä÷áåöåú äîúðâãåú ìëì ùéîåù ááòìé çééí. ääúðâãåú äúáññä, áî÷åøä áú÷åôä äåé÷èåøéàðéú, ááéöåò çì÷ îï äðéñåééí äîãòééí ááòìé çééí áòåãí áçééí. áéîéí ääí ðéúåçéí ðòùå ììà äøãîä àå èéôåì éòéì áîùëëé ëàáéí, æàú áèøí äéåú àîöòéí àìä æîéðéí âí ìøôåàú äàãí åäéå îìååéí áëàá åáñáì.

ëéåí, ëîåáï, ëîòè ëì äðéñåééí ááòìé çééí (ôøè ìðéñåééí ùîèøúí ç÷ø ëàá) ðòøëéí úåê ð÷éèú àîöòéí ìîðéòú ëàá åñáì ìçéåú, ëôé ùò÷øåðåú äðéñåééí åäçå÷ îçééáéí. ìîøåú æàú, äîúðâãéí ìëì "ðéöåì" áòìé çééí òì éãé äàãí îòãéôéí ìú÷åó àú äðéñåééí äììå áçéåú áòé÷ø îñéáåú è÷èéåú.

 äîãòðéí îáöòé äðéñåééí äììå îñôøí ÷èï, ìøåá äöéáåø éù ø÷ îåùâ ÷ìåù òì îòùéäí áîòáãåú åìëï ðéúï ìäùîéöí, àí îçåñø éãò àå ãá÷åú éúø áîèøä åáäñúîê òì äáåøåú ùì øåá äöéáåø áðåùà. âøåò îëê, áâìì äú÷ôåú åðãìéåú òì îòáãåú åîåñãåú îãò áàøõ åáòåìí äôëå àìä ìñâåøåú åîåâðåú, ìîâéðú ìéáí ùì äúå÷ôéí äôåèðöéàìééí, àåìí áëê äí äôëå îèøä ìâéðåé òì äéåúï ñâåøåú åì"îøúôé òéðåééí".

äéùâé äîç÷ø äáéå-øôåàé áîàä äùðéí äàçøåðåú äñéøå àú àéîú äîâôåú ä÷èìðéåú, ìôçåú áàøöåú äîôåúçåú, åäöéáåø äðäðä îáøéàåú èåáä åúåçìú çééí àøåëä, àéðå îåãò ìàéîé äòáø åðåç ìäùôòú äúòîåìä äôåôåìéñèéú ðâã äðéñåééí. ëì àìä òåùéí àú äðéñåééí ááòìé çééí îèøä ðåçä ìäú÷ôä, áäùååàä ìùéîåù áäí ìîæåï äîäååä îòì ì-95% îùéîåùé äàãí ááòìé çééí.

äðéñåééí ááòìé çééí äåñãøå áéùøàì áîñâøú çå÷ öòø áòìé çééí (ðéñåééí, 1994), äãåîä îàåã ìçå÷éí ùäú÷áìå áëì äîãéðåú äðàåøåú ùáäï îú÷ééí îç÷ø áéå-øôåàé îú÷ãí. àøâåðé äîúðâãéí ìðéñåééí ááòìé çééí, îúðâãéí âí ìëì ùéîåù àçø áäí åúåöøéäí ìöøëé äàãí åøåàéí áëê ðéöåì ùéù ìäôñé÷å ëìéì, åîñøáéí ìøàåú áçå÷ æä ñåó ôñå÷.

àâåãåú àìä îîùéëåú ìú÷åó, ëîòè áëì ãøê, àú äçå÷ åééùåîå, àú äçå÷øéí åàú îåñãåú äîç÷ø åääåøàä. áòåã ùîèøúí äéà áéèåì äðéñåééí ááòìé çééí, äí îùúîùéí áèéòåðéí ùì øååçú çéåú äðéñåé åáäàùîåú á'äúòììåú ááòìé çééí' àå áôòéìåú ì÷åéä ùì äîåòöä ìðéñåééí ááòìé çééí, äîîåðä òì äñãøú äðéñåééí åäá÷øä òìéäí. äîúðâãéí ìðéñåééí ááòìé çééí îúòìîéí îîèøúå äîåöäøú åäîòùéú ùì äçå÷: ìäñãéø àú äîç÷ø äáéå-øôåàé áîãéðú éùøàì, úåê ùîéøä òì çéøåú à÷ãîéú ùì äçå÷øéí îöã àçã, åäáèçä ùäðéñåééí äììå éäéå ëøåëéí áôâéòä îæòøéú, ëëì äàôùø, ááøéàåú äçéåú åáøååçúï, îï äöã äàçø.

 
ú÷éôä æå ðîùëú áòæøú çáøé ëðñú, äúåîëéí áôòéìåú àâåãåú àìä, ìòúéí îáìé ìäéåú îåãòéí ìàâ'ðãä ä÷éöåðéú ùìäí. çáøé ëðñú àìä çåæøéí åîöéòéí çå÷éí òì îðú "ìäâáéø àú äôé÷åç òì äðéñåééí", ìäâãéì àú äîù÷ì ùì îúðâãé äðéñåééí áîåòöä äîô÷çú òìéäí åìäùéú îðâðåï îéåçã ìàéùåø åôé÷åç òì ðéñåééí á÷åôéí éøåãéí, äîöåîöîéí îàåã ëáø òëùéå. îéåúø ìöééï ëé äöòåú çå÷ îñåâ æä òìåìåú ìôâåò àðåùåú áøîúå åàéëåúå ùì äîç÷ø äáéå-øôåàé áéùøàì.

àâåãåú àìä îðñåú ìäçãéø "çôøôøåú" ìîòáãåú îç÷ø åáúé âéãåì ùì çéåú ðéñåé òì îðú ìâìåú àå "ìééöø" òãåéåú ì"äúòììåú", áãøê ëìì îáåéîú àå ãîéåðéú, áçéåú ðéñåé ìùí ôøñåí åäâùú úáéòåú ñø÷ ìáúé îùôè. ëîå ëï îàøâðéí çáøé äàâåãåú äôâðåú åäèøãåú àçøåú ùì îòáãåú îç÷ø, îåñãåú ìäùëìä âáåää åçå÷øéí, áîèøä ìäôçéã àú àðùé äîç÷ø åìôâåò áòáåãúí. îèøä îåòãôú áòéðéäí äéà çååú îæåø, ùáä îâãìéí ÷åôéí éøåãéí îîéï î÷÷ àøåê æðá, ùî÷åøí áîàåøéöéåñ. ùí äí îäååéí îéï ôåìù äôåâò áçé åáöåîç äî÷åîé åòì ëï äàøâåðéí åäàîðåú ìùîéøú çéåú äáø äúéøå àú úôéñúí ìöøëé ðéñåééí àå äùîãúí ëîæé÷éí.

âí çáøú àì òì îùîùú îèøä ìæòí àâåãåú àìä åìúáéòåú ìäôñé÷ äåáìú çéåú ðéñåé áëìì å÷åôéí äîéåçã. ìáåùúðå, "äîåáéì äìàåîé" ðëðò ììçöéí àìä ùì äàâåãåú äî÷åîéåú. åòã øàùé äàåðéáøñéèàåú (åø"ä) äâéù úáéòä ìçééá àú àì-òì ìäèéñ çéåú äçéåðéåú ìîãò äéùøàìé åìùéúåôé ôòåìä ùì çå÷øéí áéùøàì òí òîéúéäí. òðééï æä, ëîå âí ðåùà çååú îæåø åéöåà àå éáåà ÷åôéí ìîç÷ø øôåàé ðîöàéí ëéåí áãéåï îùôèé.

äîàá÷ äîúîùê äæä îúøçù, áãøê ëìì, äøç÷ îúùåîú äìá äöéáåøéú åáçì÷ âãåì îï äî÷øéí îöìéçéí äàåðéáøñéèàåú åäçå÷øéí ìîðåò ôâéòåú çîåøåú áîç÷ø. àåìí áùðéí äàçøåðåú ääú÷ôåú òì çåôù äîç÷ø ááòìé çééí âåáùå, áäùøàúå ùì äùø ìäâðú äñáéáä, ç"ë âìòã àøãï, ìñãøä ùì éåæîåú äîäååú àéåí çîåø òì äîùê äðéñåééí ááòìé çééí áîãéðú éùøàì.

àí çìéìä ðéëùì áñéëåì éåæîåú àìä éåèìå òì îãòðé éùøàì äâáìåú çîåøåú ùàéï ëîåúï áùåí îãéðä ðàåøä. àìä òìåìåú ìäáéà ìäøñ äîç÷ø äáéå-øôåàé, ìòöéøú úòùééú äáéåèëðåìåâéä åäúøåôåú, ìáøéçú îåçåú åæìéâä àì îçåõ ìîãéðú éùøàì ùì äôéúåç åäéãò áúçåí.


[ìäìï ãòúä ùì ãåáøú æëåéåú áòìé çééí áéùøàì, äâá' òðú øôåàä-àäøåðåáéõ òì æëééúí ùì ôøåô' àáøäí äøù÷å åôøåô' àäøåï ö'çðåáø áôøñ ðåáì:
 

úäéìä èáåìä áãí åñáì

"òáøúé òì îç÷øéäí ùì äæåëéí äîàåùøéí åøàéúé ùäúâìéú òöîä àîðí ìà äéúä ëøåëä áùéîåù ááòìé-çééí, àáì ääîùê äéä âí äéä. äîåï áòìé-çééí ùéìîå åîùìîéí àú îçéø äúäéìä äæå, ììà ëì äöã÷ä - îãòéú àå îåñøéú." (2004ìäìï

ú÷öéø äáòéåú äòé÷øéåú äòåîãåú áôðéðå.

äùø âìòã àøãï ð÷è áùìåùä öòãéí, äîùìéîéí æä àú æä, òì îðú ìäùúìè (áðéâåã ìçå÷ ä÷ééí) òì äôé÷åç äîç÷ø äúìåé áðéñåééí ááò"ç:

äéåòõ äîùôèé ìîîùìä òå"ã éäåãä åéðùèééï àéîõ àú òîãåú äùø àøãï ááâ"õ îæåø åòîã òì äöåøê ìäåëéç òì éãé àéùåø ùì øùåú îîùìúéú áîãéðú äéáåà (àøä"á) ëé äçéåú îéåòãåú ìðéñåééí îöéìé çééí åãøéùä ìäöâú ôøåèå÷åìé äðéñåééí. áðåñó ìëê, ìîøåú äéåúå îåãò ëé àéï áòåìí àéñåø òì ðéñåééí á÷åôéí ùðúôñå áèáò, äáéò àú ãòúå ðâã éöåà çéåú àìä îçååú îæåø åáëê ÷áò ú÷ãéí øàùåï áîãéðä ðàåøä. òîãä ùáéú äîùôè äöéò ìçååä ìäñëéí ìä, "úîåøú" àéùåø éöåà äçéåú éìéãåú äçååä.

á. äöòú çå÷ çéåú äáø (úé÷åï 7). áäéåú äùø àøãï, ëðøàä, îåãò ìîòîã äçå÷é äîôå÷ô÷ ùì äúòøáåúå áøùè"â äåà äëðéñ áäöòú äçå÷ ìäâðú çééú äáø (úé÷åï îñ' 7), 'ñòéó ñì' äîòðé÷ ìùø ìäâðú äñáéáä ñîëåú ìäú÷éï ú÷ðåú áãáø ééáåà àå ééöåà ùì çééú áø îåâðú, ëëì ùééãøùå áòðééï æä. äùø àøãï åùìéçéå îúðâãéí ìäçøâú çéåú ìöåøëé ðéñåééí áéå-øôåàééí îúçåìú äçå÷ ìäâðú çééú äáø, ëî÷åáì áòåìí äðàåø. äçå÷ äæä òáø ÷øéàä øàùåðä åîåðç òì ùåìçðä ùì åòãú äôðéí åàéëåú äñáéáä ùì äëðñú.

â. äöòú çå÷ öòø áòìé çééí (äâðä òì áòìé çééí (úé÷åï-àéçåã ñîëåéåú). æäå çå÷ ðåñó áùøùøú äç÷é÷ä ìäùúìèåú äîùøã ìäâðú äñáéáä òì ëì äðåâò ì"æëåéåú áòìé çééí" (îåùâ ùòã ëä àéðå ëìåì áîùôè äéùøàìé, ìîéèá éãéòúé, åàéìå äùø àøãï, ùãåìú æëåéåú áò"ç áëðñú åäàâåãåú ùîçåöä ìä îðñåú ìäëðéñ ìñôø äçå÷éí äéùøàìé) ùáå ðì÷ç äôé÷åç òì âéãåì çéåú äîù÷ îîùøã äç÷ìàåú. îùøã äç÷ìàåú äåà äâåó áå ÷ééí äéãò äî÷öåòé åäîåîçéåú äãøåùä áîñâøú äùéøåúéí äååèøéðøééí. àéï ùåí äöã÷ä ìôöì áéï äèéôåì äååèøéðøé åùîéøú áøéàåú çéåú äîù÷ åöøëðé úåöøúå ìáéï äôé÷åç òì áúé äâéãåì ùìäí, äúìåééí æä áæä.

áîñâøú äöòú çå÷ æå, úçú äëåúøú úé÷åï çå÷ öòø áòìé çééí (äâðä òì áòìé çééí) äåçáà ñòéó 5 "úé÷åï çå÷ öòø áòìé çééí (ðéñåééí ááòìé çééí)" ùìôéå äùø ìäâðú äñáéáä, áî÷åí ùø äç÷ìàåú, "áäúééòöåú òí ùø äáøéàåú, éú÷éï ú÷ðåú áòðééï ãøê ääçæ÷ä åäèéôåì ááòìé çééí ááúé âéãåì". àéù ìà éåôúò àí áîñâøú æå ôòéìé äàøâåðéí äîúðâãéí ìðéñåééí ááòìé çééí éúîðå ìáöò àú äôé÷åç òì áúé âéãåì àìä. äöòä æå àåùøä òì éãé åòãú äùøéí ìòðééðé ç÷é÷ä, àåìí äåâù òìéä òøòåø òì éãé ùøú äç÷ìàåú, åéù ú÷ååä ëé àí ðôòì îéãéú ðéúï éäéä, àåìé, ìùðåúä.

áëì î÷øä, òìéðå ìäéìçí (áîéãä åääöòä úàåùø ùåá åúæëä, ëöôåé áî÷øä æä, ìàéùåø á÷øéàä øàùåðä) òì îçé÷ú ñòéó 5 îçå÷ æä åäùàøú ääçæ÷ä åäèéôåì áçéåú äðéñåé áéãé îùøã äç÷ìàåú åîùøã äáøéàåú (áàîöòåú äîåòöä ìðéñåééí ááòìé çééí).

ã. áçéðú çå÷ öòø áòìé çééí (ðéñåééí ááòìé çééí) òì éãé åòãä áéï îùøãéú áøàùåú îùøã äîùôèéí. áò÷áåú îñôø äöòåú çå÷ ìùéðåééí áçå÷ äðéñåééí, ùðãçå, äáéòå ùøéí îñåéîéí àú îåøú øåçí òì äöôú ååòãú ùøéí ìòðééðé ç÷é÷ä áäöòåú àìä åòì ëï äå÷îä åòãä áéï îùøãéú ìáçéðú äîöá ùáøàùä äåòîã ðöéâ îùøã äîùôèéí. çååú äãòú îèòí äéåòä"î áùðé äîùôèéí, ùì åø"ä ðâã àì-òì åðâã éöåà ÷åôéí îçååú îæåø, îãàéâåú îàåã åééùåí äò÷øåðåú ùáäï òìåìéí ìôâåò àðåùåú áîç÷ø áéùøàì.

ìñéåí, àæëéø àú ãòúå ùì çå÷ø ÷åôé äàãí äãâåì ôøàðñ ãä-åàì (Frans B.M. de Waal) äîñáéø ùäéãò äáéåìåâé ùäöèáø, åäîøàä òì ä÷øáä åäãîéåï ùáéï äàãí ìáòìé çééí îñåéîéí, ÷åôéí ìãåâîä, îáçéðú ôòéìåú åäúðäâåú (ãä-åàì 1998; 2005) òãééï îùàéø ôòø ùàé-àôùø ìäúòìí îîðå, åîöãé÷ äáçðä áéï äîòîã äîåñøé ùì äàãí åùì äçéä. äåà ëåúá áñéëåí ñôøå äîå÷ãù ìç÷ø ùåøùé äèåá åäøò ááðé àãí åáçéåú àçøåú:

"òã ëîä ùëååðåúéäí ùì àìä äðàá÷éí òì ùîéøú äæëåéåú ùì áòìé çééí äï èåáåú, äàåôï ùáå äï îåöâåú ìòúéí ÷øåáåú îòåøø àú æòîå ùì ëì îé ùçøã âí ìáðé àãí åâí ìáòìé çééí. äîåñøéåú äàðåùéú, ëôé ùäåà îåëøú ìðå, úúôø÷ îäø, àí ìà úùëéì ìäòîéã àú çéé äàãí áîøëæä [...] îé éëåì ìùìåì îäîéï ùìðå àú äæëåú ìáðåú àú òåìîå äîåñøé îð÷åãú îáè àðåùéú? [...]

ìøåò îæìí ùì áòìé äçééí, äí àéðí äéçéãéí ùçééäí îåðçéí òì ëó äîàæðééí. âí çéé àãí îåðçéí òì äëó. ëì àãí äîúàùôæ ááéú çåìéí àå î÷áì îøùí ìúøåôä, òåùä ùéîåù áîç÷ø òì áòìé çééí. [...] éùðï ñéáåú îöåéðåú ìäúò÷ù òì éçñ ùì ëáåã åãàâä ìáòìé çééí äîùøúéí àú îèøåúéå ùì äàãí. [...] äâãøú äòðééï áîåðçéí ùì äàçøéåú [îåãâù áî÷åø] ùìðå ëìôé öåøåú çééí àçøåú, àéððä îòøòøú àú äôéøîéãä äîåñøéú, åòùåéä ìäáéà ìîñ÷ðåú ôçåú ÷éöåðéåú, îäâãøåú áîåðçéí ùì æëåéåú" (ãä-åàì 1998, èåáéí îèáòí, úøâåí úîø øåï, úì-àáéá, òî' 190-191).

*ôøåô' àìëñ öôøéøé äåà çå÷ø áîëåï åéöîï åéå"ø äôåøåí äáéï-àåðéáøñéèàé ìîãòé äøôåàä áéùøàì.

***

åäøé òîãúé:

à. àéï ìòøåê ðéñåééí ááòìé çééí, àí ÷ééîú îòøëú çìåôéú ìîç÷ø (ëîå ìîùì òáåãä áúøáéåú úàéí) - ìôçåú áùìáéí äøàùåðéí, òã ùîú÷áìåú òãåéåú ùîãåáø ëàï áñáéøåú âáåää, áúâìéú ùì úøåôä àå èëðåìåâéä øôåàéú îöéìú çééí.

á. àðé òöîé òøëúé ðéñåééí ááòìé çééí. éöøúé òëáøéí îäåðãñéí âðèéú, ùîùîùéí äéåí ëîåãì ìáãé÷ú éòéìåú úøåôåú çãùåú ëðâã ñøèï. äçéåú äàìä îåâðåú áôèðè. áòæøú äùéîåù á-5 çéåú ëàìä áìáã, ðéúï ì÷áì úùåáä äàí éù èòí ìäîùéê áôéúåç äúøåôä åáðéñåééí ÷ìéðééí ááðé àãí. 

î÷åø: äéãòï

áîòøëú äæå ìà âåøîéí ìçéä ìçìåú áñøèï. îæøé÷éí ìä àú äúøåôä åìàçø 5 éîéí òåùéí ìä ñôéøú ãí, ëîå ùòåùéí ìëí á÷åôú çåìéí. ñôéøú äãí îöáéòä àí äúøåôä úäéä éòéìä âí ëðâã âéãåìéí ñøèðééí. òé÷øåï äáãé÷ä îñåáê ìäñáø ìàðùéí ùàéðí îöåééí áúçåí, åìôéëê ìà àôøè ëàï.

â. ëàîåø áëúáä - ëì úøåôä ùàúí îùúîùéí, ëì ðéúåç, àå ôøåöãåøä øôåàéú ùàúí òåáøéí -ðåñå áçéåú.

äðéñåééí áçéåú úøîå ìøéôåé îçìåú áçéåú òöîï!

ã. àðé àéùéú ìà îñåâì ìòøåê ðéñåééí á÷åôéí - àðé îñúëì òìéäí åøåàä áðé àãí (äòéðééí ùìäí, äàöáòåú ùìäí...). àáì, áôéúåç úøåôåú åèëðåìåâéåú øôåàéåú îñåéîåú - ôùåè àéï áøéøä. àçøú ìà éàåùøå ìðéñåééí áàãí.

áúçåí ôéúåç ëéîåúøôéä, îåãì äòëáøéí îñô÷, åîñúáø ùáúâåáä ìëéîåúøôéä äòëáø ãåîä éåúø ìàãí îëìáéí å÷åôéí. ìôéëê éöøúé îåãì òëáøéí îäåðãñéí åìà ÷åôéí. úåãä ìàì.

àðé îðçù ùéù ëáø àçãéí îä÷åøàéí ù÷åôöéí áæòí òì ðéñåé áòëáøéí. àúòìí îëê ùîøáéú àåúí ÷åøàéí éëðñå ìäéñèøéä àí îåùáú òëáøéí úúðçì ááéúí. àúòìí âí îëê ùàæ àéï ìäí ëì áòéä ììëåã àåúí áîìëåãåú, àå ìäøòéì àåúí.

ä. áñéï ôúøå àú áòééú äðéñåééí áçéåú. ùí òåùéí ðéñåééí ááðé àãí - òì àñéøéí åôåùòéí. äàí ëì àìä ùîúðâãéí ìðéñåééí áçéåú îåëðéí ìúøåí àú òöîí ìèåáú ðéñåééí? àå àåìé òãéó ìãòúí ùéòøëå ëàï ðéñåééí òì àðñéí åøåöçéí, ëîå áñéï?

å. àðé ðâã âéãåì áòìé çééí áéùøàì ëãé ìñô÷ ìîòáãåú áçå"ì çéåú ðéñåé.

   àðé ðâã öéã ùì çéåú îäèáò ìîèøåú ðéñåééí.

àùîç àí úôéöå ëúáä æå áëì àîöòé ùúøöå, ëãé ìäáéà ìéãéòú äöéáåø àú äàîú.